PISA-nın yaradıcısı: Azərbaycan təhsildəki çətinlikləri yaxşı anlayan bir ölkədir – MÜSAHİBƏ/VİDEO

İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) Təhsil və bacarıqlar üzrə direktoru, PISA-nın yaradıcısı Andreas Şleyxer ötən gün ANEWS beynəlxalq televiziya kanalına müsahibə verib.

"Azərbaycan müəllimi" xəbər verir ki, müsahibəsində Şleyxer iqlim savadlılığının artırılması istiqamətində ölkələrin atmalı olduğu addımlardan, şagirdlərin ekoloji savadlılığının ölçülməsi ilə bağlı Azərbaycanın irəli sürdüyü təşəbbüsdən danışıb. O bildirib ki, indiyə qədər şagirdlərin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı bacarıqlarının hansı səviyyədə olduğunu müəyyənləşdirmək üçün əlimizdə alət yox idi, amma indi bunu ölçməyimiz mümkün olacaq.

– Siz, yüksək fərasətiniz, təcrübəniz, intellektiniz və böyük şəxsiyyətinizlə tanınırsınız. Dövlət katibiniz cənab Dunkan (Böyük Britaniyanın xarici işlər üzrə dövlət naziri Alan Dunkan) sizi qlobal problemlər haqqında daha çox bilən biri kimi xarakterizə edib, Michael Gove (şotland jurnalist) isə sizi ingilis təhsilindəki ən vacib insan olaraq qiymətləndirib. Həmişə həqiqəti söylədiyinizə dair eşitdiklərimiz də bunun əyani sübutudur. Hazırda ekoloji savadlılığın vəziyyəti ilə bağlı həqiqət nədir?

– Gördüyümüz odur ki, tələbələrin əksəriyyətinin daxil olduğu bir qrup ölkə var ki, burada gərəkli müzakirələrə qatılmaq və insan davranışının ətraf mühitə təsirini başa düşmək üçün yetərli əsas mövcud deyil. Bu, böyük bir problemdir. Tələbələr çox vaxt mücərrəd biliyə sahib olurlar, lakin bizim elə insanlara ehtiyacımız var ki, bu biliyi əməldə tətbiq edə, sabahın yaşıl mühəndisləri ola bilsinlər. Lakin bu hələ çox uzaqdadır.
Xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə gənclərin qarşılaşdığı çətinliklər nəzərə alınmaqla, cari iqlim böhranı qarşısında anlaşmanın inkişafına maneə törədən əsas faktorlara baxmalıyıq.

COP29-un məqsədi qlobal ölçülər yaratmaqdır. Bu, OECD-PISA müqayisələrinə əsaslanaraq, dünyada harada olduğumuzu ölçmək üçün bir çərçivə təmin edəcək. Çünki çox vaxt təhsildə real problemlərdən uzaq qalırıq. Biz tələbələrə optimizm hissi verməliyik ki, onlar gələcəyin problemləri ilə mübarizəyə qadir olsunlar.

İnkişaf etməkdə olan dünyada təhsil sistemləri gənclərin böyük iş tapmaqda çətinlik çəkdiyini göstərir. İşəgötürənlər isə lazım olan bacarıqlara sahib kadr tapmaqda çətinlik çəkirlər. Bu da o deməkdir ki, iş dünyası ilə təhsil dünyası arasındakı əlaqələri möhkəmləndirmək və iqlim dəyişikliyinə qarşı əməkdaşlığı artırmaq vacibdir.

– Bu gün COP29-da Təhsil Günüdür və əsas diqqət təhsil, gənclər və sosial davamlılıq məsələlərinə yönəlir. Bugünkü əsas fəaliyyətiniz nədir?

– Bu gün biz iqlim savadlılığı üzrə qlobal PISA metrikasını təqdim edirik. Bu, dünyaya gənclərin ekoloji hazırlığı haqqında bir çərçivə təqdim edəcək. Eyni zamanda, tədris sistemlərini necə uyğunlaşdıra biləcəyimizi və müəllimləri bu məsələlərə necə daha yaxşı hazırlaya biləcəyimizi müzakirə edəcəyik. Həmçinin, inklüziv müzakirələrə böyük əhəmiyyət veririk. Yalnız müxtəlif sektorlardan və yaş qruplarından olan insanlar bir araya gələrək, əsaslandırılmış və hər kəsin maraqlarını əks etdirən qərarlar qəbul edə bilərlər.

– Təcrübəniz əsasında, bu COP29-dan nə gözləyirsiniz? Bakıya yeni gəldiyinizi bilirəm, amma əsas qərar NCQG (İqlim Maliyyəsi üzrə Yeni Kollektiv Kəmiyyət Məqsədi) haqqında olacaq. Sizcə, gənclərin perspektivi, xüsusilə iqlim savadlılığı məsələsi bu qərarda necə əks olunmalıdır?

– Mən ümidliyəm, çünki hamımız bilirik ki, son nəticədə hər şey insan davranışı ilə bağlıdır. Bu COP29 bilik və bacarıqların əhəmiyyətini anlamaq və insanların münasibətlərinin gələcəyin formalaşmasında necə rol oynadığını qəbul etmək üçün heyrətamiz bir fürsətdir. Qısa müddətli olaraq, insanları yaşıl texnologiyalarla təchiz etmək, iqlimin yumşaldılması və uyğunlaşması üçün alətlərə dair maarifləndirmək lazımdır. Uzunmüddətli perspektivdə isə biz insan davranışına diqqət yetirməli və insanlara sabahın dünyasını formalaşdırmaqda fəal iştirak etmək imkanı verməliyik.

– Son iki onillikdə müxtəlif qiymətləndirmələr apardığınız üçün, mövcud mənzərəyə və bu məsələyə yanaşma baxımından 90-cı illərin əvvəllərindən nə qədər irəliləyiş əldə etdik? Ekoloji problem və iqlim savadlılığı məsələsində biz daha yaxşı vəziyyətdəyikmi?

– Əminliklə deyə bilərik ki, biz irəliləmişik, amma hələ də görüləcək çox iş var. Misal üçün, Vyetnam kimi bir ölkəyə baxa bilərsiniz. İndi o səviyyəyə çatıb ki, bir çox yüksək performans göstərən Avropa ölkələri ilə müqayisə oluna bilər. Estoniya, Portuqaliya və bəzi Şərqi Asiya ölkələri də bu qrupda yer alır. Koreya və Çinin bəzi bölgələrinə baxdıqda isə, böyük irəliləyişlərə rast gəlirik. Bu, məni nikbin edir və bu irəliləyişlərin əldə edilə bilən məqsədlər olduğunu göstərir.
Lakin, əgər mənim fikrimi soruşsanız, orta hesabla, bəzi ölkələr son illərdə irəliləyiş göstərməkdən çox geri gediblər. Buna görə də, görüləcək çox iş var.

– Bəs konkret olaraq bu region, xüsusən də daha geniş Mərkəzi Asiya regionu haqqında nə demək olar? Təkcə Cənubi Qafqazı deyil, həm də beş Mərkəzi Asiya ölkəsini əhatə edən bu regionda, iki gün əvvəl iştirak etdiyim tədbirdə, inkişaf etməkdə olan və dənizə çıxışı olmayan ölkələrə dair xüsusi problemlər müzakirə olundu. Bu regionda qarşılaşılan problemlər, Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstanın birgə əməkdaşlıq etməsini tələb edir, çünki ekoloji məsələlər və su məsələləri dövlətlərarası sərhədləri tanımır. Məsələn, bu ölkələrin şirin su təchizatı ilə bağlı böyük çətinlikləri var və bu məsələlər regionlararası əməkdaşlıq tələb edir. Xüsusilə Azərbaycandan kənarda bu region haqqında fikirləriniz necədir?

– Bölgəyə baxdıqda, burada hələ də çox böyük bir bacarıq boşluğu olduğunu görürük. Bütün ölkələr hərəkətdədir və irəliləmək istəyirlər. Azərbaycan təhsildəki çətinlikləri yaxşı anlayan və buna görə çoxlu təşəbbüslər və hərəkətlər edən bir ölkədir. Azərbaycanın bütün çətinliklərinə baxmayaraq, irəliləyiş üçün ölçülər yaratmağa hazır olması bu ölkənin inkişaf yolunda olduğu faktını göstərir.

Lakin təhsilin keçmişi ilə indiki vəziyyəti arasında böyük bir uçurum mövcuddur. Bu, əsasən nəzəri biliklərin toplanması ilə bağlı olub, insanların bu bilikləri praktikada tətbiq etmə qabiliyyəti məhdud olub. Bu dünya artıq yalnız bildiklərinizi görə sizi mükafatlandırmır, dünya sizi bildiklərinizlə nələr edə bildiyinizə görə qiymətləndirir. Mən düşünürəm ki, bu istiqamətdə müəyyən irəliləyişlər var, amma bütün regionda hələ çox uzun bir yol var. Bu vəziyyət təkcə Qafqaz regionu üçün deyil, digər bölgələr üçün də doğrudur. Ətrafda ərəb ölkələri də var və dünyanın ehtiyac duyduğu ilə cari təhsilin təmin etdikləri arasında əlaqəni kəsən oxşar problemlər mövcuddur.

– Maraqlıdır, bunu dedikdə, COP29-da, xüsusilə ilk gün ərzində çox alovlu çıxışlar eşitdik. Əsas məruzəçi vurğuladı ki, biz təcili olaraq hərəkət etməliyik. Lakin bəzi insanlar bu təcililik hissinin nəticədə həyata keçirilə biləcək, real hərəkətə çevrilib-çevrilməyəcəyini sual altına alırlar. Eyni zamanda, keçid olmalıdır: nəzəri biliklərdən praktik biliyə doğru bir dönüş yaşanmalıdır. Biz çox ümid edirik ki, konfransın sonunda bu mühüm inkişaflar və amillər haqqında daha yaxşı bir əhval-ruhiyyə ilə çıxış edəcəyik.