Müəllim və tələbələrə xaricdə təhsil imkanı verən Erasmus nədir? – MÜSAHİBƏ

Müəllim və tələbələrə xaricdə təhsil imkanı verən Erasmus nədir? – MÜSAHİBƏ

Təhsil həyatına qədəm qoyan bir çox insanın arzusu daha yaxşı öyrənmə imkanı əldə edə bilməkdir. Təhsil alma prosesi təkcə elmi biliklərin əldə edilməsi ilə yekunlaşmır. Əldə edilən biliklərin təkmilləşdirilməsi, tədris prosesində xarici ölkələrin təcrübəsinin öyrənilməsi, yeni mədəniyyətlərlə tanış olmaq, eyni zamanda, əldə edilən yeni elmi nailiyyətlərdən istifadə edərək ölkənin elm sahəsinə töhfə verə bilmək prioritet məsələlərdən hesab olunur.

Bu baxımdan təhsilalanlara xaricdə təhsil imkanının verilməsi onların gələcəyinin etibarlı inşasına, dolayı yolla ölkənin inkişafına zəmin yaradır. Heç şübhəsiz ki, tələbələrin xaricdə təhsil almaq məqsədilə ən çox üz tutduğu proqramlardan biri Erasmusdur. Erasmus təhsilalanlara xaricdə təhsil və təcrübə əldə etmə imkanı verən mübadilə proqramıdır. 

Azərbaycan Milli Erasmus+ ofisinin rəhbəri Pərviz Bağırov “Azərbaycan müəllimi”nə bu mübadilə proqramının üstün cəhətləri, Azərbaycan təhsil sistemindəki rolu və təsirləri barədə müsahibə verib. 

– Erasmus proqramının əsas məqsədi və üstünlükləri nələrdir?

– Erasmus+ proqramı Avropa İttifaqının (Aİ) ali təhsil səviyyəsində maliyyələşdirdiyi ən böyük proqramdır. Adətən yeddillik dövr ərzində işləyir. Proqram hər dəfə yenilənir, hazırda 2021-2027-ci illəri əhatə edir. Bu proqramın yeddiillik büdcəsi təxminən 30 milyard avro məbləğindədir. Bu olduqca böyük vəsaitdir.  

Proqramdakı fəaliyyətlər 2 hissəyə ayrılır. Burada ilk növbədə fərdi imkanlardan danışmalıyıq. Fərdi imkanlar dedikdə sizin kimi, mənim kimi hər hansı bir şəxsin istifadə etdiyi imkanlar nəzərdə tutulur. Bu imkanlar əsasən təqaüdlərdir. Avropa İttifaqına (Aİ) üzv olan və namizəd statusu daşıyan 33 ölkədə təhsil almaq imkanıdır. İstər bakalavriat, istər magistratura, istərsə də doktorantura təhsil səviyyəsində həm tələbələr, həm də müəllimlər üçün fərdi imkanlar var. Azərbaycanda ildə əsasən tələbələr olmaqla min nəfərə yaxın bu fərdi imkanlardan istifadə edir. Bu çox böyük rəqəmdir. 

İnstitusional imkanlar isə proqramın fərdlərə deyil, təhsil müəssisələrinə yönəlmiş istiqamətidir. Düzdür, universitetlərə ayrılan maliyyə vəsaitləri nəticədə yenə də fərdlərə – orada təhsil alan, çalışan şəxslərə gedib çatır. 

Biz burada bir neçə istiqaməti ayırmalıyıq. Bunlardan biri “Ali təhsildə potensialın gücləndirilməsi” (Capasity Building Higher Education (CBHE)) proqramıdır ki, bu ən böyük proqram hesab olunur. Keçmişdə TEMPUS proqramı idi, ad dəyişsə də, mahiyyətcə eynidir. Nəticədə proqramın əhatə etdiyi coğrafi ərazilərin sərhədi genişlənib. 

Bu proqram çərçivəsində irimiqyaslı layihələr maliyyələşdirilir. İrimiqyaslı layihələr dedikdə ali təhsil müəssisələrində yeni kurikulumun, yeni peşə-ixtisas hazırlanması və ya hansısa mövcud ixtisasın modernləşdirilərək Avropa standartları səviyyəsinə uyğunlaşdırılması nəzərdə tutulur. Ali təhsildə aparılan istənilən islahatlar burada da tətbiq oluna bilər. Bu islahatlar universitetin idarə olunması və ya ömürboyu təhsillə bağlı ola bilər.

İkinci istiqamət “Jean Monnet”dir. “Jean Monnet” proqramı elm və tədrisin təkmilləşdirilməsinə yönəlmişdir. Tutaq ki, siz müəllimsiniz, tədris etdiyiniz dərsi Avropa standartlarına uyğunlaşdıraraq layihə kimi təqdim edə bilərsiniz. Bunun üçün siz maliyyə alırsınız. Onu da qeyd edim ki, hər bir layihənin qiyməti 500 min avrodan 1 milyon avroya qədərdir. Hər bir layihədə ən az dörd universitet yer almalıdır. Büdcə tərəfdaş universitetlər arasında bölünür. Aİ bu layihələri elə formada qurub ki, universitetlər arasında birgə əməkdaşlıq olmasa, mümkün deyil. 

“Jean Monnet” proqramında isə monobenefisiar olaraq ali təhsil müəssisəsi müraciət edir. Oradakı büdcə 35 min avrodan 100 min avroya qədər dəyişir. Bu, bir nəfərin tədrisi üçün ayrılmış vəsaitdir. 

Həm fərdi, həm də institusional imkanlar bir məqsədə xidmət edir. 2005-ci ildə Azərbaycanın da qoşulduğu Boloniya sisteminin bir alətidir. Azərbaycanın Avropanın ali təhsil məkanına daxil olmasından ötrü bu layihələrin əhəmiyyəti çox böyükdür. Boloniya sistemi, əslində, davam edən prosesdir, konkret nəticə olmamalıdır. Önəmli olan odur ki, biz Avropada olan digər universitetlərlə, ölkələrlə aşağı-yuxarı eyni dildə ünsiyyət qurmağa başlayaq.

– Azərbaycan universitetləri neçənci ildən bu proqrama qoşulur? Hazırda neçə universitetimiz əməkdaşlıq edir?

– Azərbaycan ali təhsil müəssisələri faktiki olaraq 1993-cü ildən proqramın əvvəlki formalarında iştirak etməyə başlayıb. Prinsipcə deyə bilərik ki, elə Aİ-yə üzv olan ölkələr də 80-ci illərin sonunda proqrama qoşulub. Bundan 3-4 il sonra da biz qoşulmuşuq. Düzdür, o zaman layihələrin sayı da az idi. İndi isə həm layihələrin, həm də proqramda iştirak edən universitetlərin sayı xeyli artıb. Demək olar ki, hazırda Azərbaycanın 50-yə yaxın universiteti, hətta regionlarda yerləşən universitetlər də proqrama qoşulub. 

– Bu proqrama qoşulmaq universitetlərin qarşısına hansı tələbləri qoyur? 

– Bu layihələr faktiki olaraq universitetlər tərəfindən hazırlanmış, ehtiyaclarını ödəməyə əsaslanmış layihələrdir. Əgər layihə proqram tərəfindən maliyyələşəcəksə, əsas tələb özlərinin vəd etdiyi, nəzərdə tutduğu bütün fəaliyyəti yerinə yetirməkdir. Hesabatçılıq son illərdə olduqca asan olub. Maliyyə Aİ tərəfindən birdəfəlik maliyyə əsasında verilir. Keçmişdə maliyyə məsələləri ilə bağlı müəyyən problemlər var idisə, artıq yoxdur. Aİ daha çox fəaliyyəti yoxlayır. Onlar soruşacaqlar ki, nə etmisiniz? Məsələn, demisiniz ki, yeni proqram yaradacaqsınız. Hansı proqram yaradıldı? Bu proqram akkreditasiyadan keçdimi? Layihə hesabına hansı tədris vəsaitləri yaradılıb? Neçə müəllim treninqlərdə iştirak edib? 

Laboratoriyaların yaradılması bu prosesdə mühüm rol oynayır. Layihəyə ayrılan büdcənin üçdə bir hissəsi xüsusi avadanlıqlar üçün nəzərdə tutulub. Elə ixtisaslar var ki, spesifik avadanlıqlara ehtiyac duyulur. Bəzən elə xüsusi avadanlıqlar və proqram təminatı lazım olur ki, onu pulla almaq mümkün deyil. Yalnız layihə hesabına Avropadan göndərilə bilər. Proqramın maraqlı tərəfi də buradadır. 

Nümunə kimi maraqlı bir faktı diqqətə çatdırmaq istəyirəm. Vaxtilə Milli Aviasiya Akademiyası bir layihə hazırlamışdı. “Orbital stansiyalar vasitəsilə Yer kürəsindəki ətraf mühitin monitorinqi” üzrə ixtisas açılmalı idi. Bizdə peyk var idi, lakin bu sahədə mütəxəssis yetişdirmək üçün xüsusi avadanlıq və proqram təminatı məhz proqram hesabına təmin edilə bildi. Bu tipli avadanlıqlar Avropa ərazisində cəmi 3 universitetdə var idi. Onlardan biri də Berlin Texnik Universiteti idi və o universitet həmin nou-haunu bizə ötürdü.

Belə faktlar çoxdur. Məsələn, Azərbaycan Tibb Universitetində immunologiya üzrə birinci laboratoriya məhz bu proqramların hesabına açılıb. 

– Erasmus proqramının Azərbaycan təhsil sistemindəki rolu necə qiymətləndirilir?

– Erasmus proqramının təhsil sistemimizdə çox böyük rolu var. Belə deyərdim ki, ali təhsil müəssisələrinin beynəlmiləlləşmə apardığı hər hansı bir iş bilavasitə Erasmus ilə əlaqəlidir. Heç vaxt unutmaram, ötən il Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyi (TKTA) 13 ali təhsil ocağında sırf beynəlmiləlləşmə üzrə akkreditasiya keçirmişdi. O zaman bizi də dəvət etmişdilər, hazırlanan təqdimatın demək olar ki, elə başlanğıcında Erasmus proqramının da adı gedirdi. Çünki beynəlmiləlləşmə elə Erasmus proqramının sinonimi kimidir. İstər tələbə mübadiləsi olsun, istər irimiqyaslı layihələr olsun, hamısı beynəlmiləlləşmənin təzahürüdür. 

– İndiyə qədər neçə tələbə Erasmus proqramı ilə xaricdə təhsil almaq imkanı qazanıb? 

– Hər il demək olar ki, minə yaxın şəxs Erasmus layihələrində iştirak imkanı əldə edir. Onlardan neçəsinin xaricə getdiyini demək çətindir, çünki müxtəlif səbəblərdən – viza, pasport və s. gedə bilməyənlər olur. İndiyədək təxminən 5 min nəfərin getdiyini deyə bilərəm. 

– Tələbələrimiz daha çox hansı ixtisaslar üzrə müraciət edir? Tələbələrin ən çox üz tutduğu universitetlər hansılardır?

– Konkret hansı universitetlərə daha çox müraciət edildiyini söyləmək çətindir. Çünki demək olar ki, dünyanın bütün ölkələrində olan universitetlərə müraciət edirlər. Xüsusilə texniki ixtisaslar üzrə daha çox müraciət olur, tələb sayı yüksəkdir. 

– Proqramın müsbət cəhətlərindən danışdıq, bəs proses zamanı tələbələr daha çox hansı çətinliklərlə üzləşirlər?

– Ən böyük çətinliklər viza prosesində meydana çıxır. Xüsusilə pandemiyadan sonrakı dövrdə turistik vizaların alınmasında belə çətinliklər olur. Bu problemi Aİ səviyyəsində dəfələrlə qaldırmışıq. Onlar məsələdən xəbərdardırlar. Ofisimiz bu məsələdə tələbələrə kömək etmək üçün mümkün qədər çalışır. Viza problemini həll etmək üçün hətta səfirliklərlə birbaşa əlaqə qurmağa çalışırıq. 

Bəzən dil baryeri də tələbələrin çətinlik çəkdiyi mövzulardandır. 

– Peşə təhsili alanlar üçün də layihələr var?

– Erasmus təhsilin bütün səviyyələrini əhatə edir. Təhsilalanlarla yanaşı, müəllimlər üçün də layihələr var. Əslində, peşə təhsili Erasmus daxilində nisbətən yeni istiqamətdir. Hazırda Azərbaycanda peşə təhsili üzrə təhsilin digər səviyyələrində olduğu kimi mübadilə yoxdur. Şərtlər elədir ki, ancaq Azərbaycana hansısa müəllim gəlib dərs deyə bilər. Bununla bağlı 2-3 layihəmiz var. Yeni istiqamət olduğu üçün azdır amma perspektivli sahə olduğu üçün gələcəkdə də bu yöndə addımlar atılacaq.

– Tələbələr üçün ən çətin proseslərdən biri məzun olduqdan sonra iş tapmaq məsələsidir. Erasmus proqramı çərçivəsində xaricdə təhsil tələbələrin karyerasına necə təsir edir? 

Proqramın gənclərin karyerasına təsiri çox böyükdür. Onu müşahidə edirəm ki, Azərbaycanda Erasmus proqramından istifadə edən tələbələrin 90-95 faizi geri qayıdıb burada işə davam edirlər. Səbəbi sizə də məlum olar ki, hazırda Avropada miqrasiya ilə bağlı ciddi problemlər var. İş yerlərinin azlığı, miqrantların sayının get-gedə çoxalması və s. gənclərin Azərbaycana qayıdıb burada işləməsinə səbəb olur. 

Altıaylıq mübadilə proqramından istifadə edən tələbələrin də karyerasına bunun təsiri hiss olunur. Çünki ən azından xaricə gedib, dil bilir, dünyagörüşü artıb. Bunlar olduqca müsbət təsirlərdir.

– Gələcəkdə Erasmus proqramının Azərbaycanda əhatə dairəsinin genişləndirilməsi üçün hansı layihələr nəzərdə tutulur?

– İndiyə qədər ali təhsildə təxminən 50 milyon avro dəyərində layihələrimiz olub. Qeyd etdiyim kimi, hazırda peşə təhsili istiqamətində atılan addımlar artırılır. Ümumiyyətlə, gələcəkdə ali təhsilin transformasiyası gündəmdədir. Pandemiya göstərdi ki, ənənəvi ali təhsil özünü tam doğrultmur. Avropada yeni mikrokreditləşmə sistemi yaradılır. Mikrokreditlər nədir? Deyək ki, siz təhsil almaq üçün imtahan verir, dörd il ali təhsil müəssisəsində oxuyur və onun nəticəsində diplom ala bilirdiniz. Lakin indi elə bir dövr gəlib ki, sizin universiteti dörd il oxumağınıza ehtiyac yoxdur. Sizə lazım olan kursları onlayn şəkildə tamamlaya bilərsiniz. Bu artıq ali təhsildə yeni çağırışlardır. Ali təhsilin çevikliyi, dünyada cərəyan edən proseslərə uyğunlaşması, nəticəyə köklənmiş ali təhsil sistemi gələcəyin suallarıdır. Düşünürəm ki, Erasmus burada böyük bir rol oynayacaq. 

– Son olaraq təhsilalanlara tövsiyələriniz nələrdir?

– Tələbələrə tövsiyəm odur ki, heç nədən çəkinməyin. Bu imkanlardan daha aktiv şəkildə istifadə edin. Təhsil aldığınız universitetin Xarici əlaqələr şöbəsinə yaxınlaşıb Erasmus imkanları haqqında məlumat alın. Təhsil aldığınız dövrü bununla rəngləndirə bilərsiniz, dördillik dövrün altı ayını, bir ilini başqa ölkələrdə təhsil alaraq daha maraqlı etmək imkanınız var.