Ali təhsil proqramlarında nələr dəyişdirilməlidir?

Ali təhsil proqramlarında nələr dəyişdirilməlidir?

Müasir dünyanın texnoloji yenilikləri, əmək bazarının sürətlə dəyişən tələbləri təhsil sahəsində də əhəmiyyətli dəyişiklikləri zəruri edir. 

Elm və Təhsil Nazirliyində ali təhsil proqramlarının müasir dövrün ehtiyaclarına uyğun olaraq təkmilləşdirilməsi məqsədilə yaradılan komissiyanın ilk iclası keçirilib. Bu iclasda bakalavriat və magistratura təhsil səviyyələri üzrə mövcud ali təhsil proqramlarının əmək bazarının tələblərinə cavab vermədiyi vurğulanıb. Bu səbəbdən yeni ali təhsil proqramlarının hazırlanması planlaşdırılır. Komissiyanın fəaliyyəti və yeni ali təhsil proqramlarının hazırlanması prosesinə əmək bazarının təmsilçilərinin dəvət olunması ilə ali təhsil sisteminin daha rəqabətədavamlı olması təmin edilə bilər.

Süni intellekt proqramlarda dəyişiklik etmək zərurətini ortaya çıxarıb

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin (ADPU) tədris işləri üzrə prorektoru Eldar Aslanov “Azərbaycan müəllimi”nə bildirib ki, bu komissiyanın fəaliyyəti ali təhsil proqramlarında sistemli və əsaslı yeniliklərin aparılması baxımından təqdirəlayiqdir:

“Axırıncı dəfə bakalavriat səviyyəsi üzrə 2020-ci ildə, magistratura səviyyəsində isə 2012-ci ildə dövlət təhsil proqramları qəbul olunub. Ondan sonrakı dövrdə bəzi ixtisaslar üzrə yeni nəsil pilot təhsil proqramları tətbiq olundu. Biz də ADPU olaraq SABAH mərkəzi ilə əməkdaşlıqda bir neçə ixtisasın yeni təhsil proqramlarını hazırlamışıq. Lakin yenə də bakalavriat və magistratura  səviyyələri üzrə yeni təhsil proqramlarının hazırlanmasına ciddi ehtiyac var idi. Son dövrlər texnologiyanın sürətli inkişafı, COVİD-19 pandemiyası, süni intellektin həm sosial həyatımıza, həm də təhsilə ciddi təsiri proqramlarda dəyişiklik etmək zərurətini ortaya çıxarıb. 

Məncə, bütün ixtisaslarda az və ya çox dərəcədə dəyişiklik etmə zərurəti var. Pedaqoji ixtisaslarda isə bu zərurət daha çoxdur. Çünki bizim əmək bazarımız sürətlə dəyişir. Xüsusilə suverenliyimiz təmin olunduqdan sonra ölkənin prioritetləri və çağırışları istiqamətində böyük dəyişikliklər baş verib. Biz bütün dəyişiklikləri nəzərə almalıyıq. Sual oluna bilər ki, indiyə qədər bu dəyişiklikləri etməyə nə mane olurdu. Bakalavriat üzrə kadr hazırlığında tələbə dördillik, qoşa ixtisaslarda isə beşillik təhsil müddətində 220 kredit toplayır. Bu zaman yalnız 60 kreditlik seçmə fənlər blokunda dəyişiklik edə bilirik. Bu dəyişiklikləri də müntəzəm aparmışıq. Sistemli və əsaslı yenilikləri həyata keçirməyimiz üçün bu komissiyanın yaradılması mühüm addımdır. Ümid edirəm ki, may ayına qədərki dövrdə komissiyanın işi səmərəli qurulacaq və əmək bazarının ehtiyaclarına uyğun tələbəyönümlü yeni təhsil proqramları hazırlanacaq”. 

Prorektor qeyd edib ki, komissiyada pedaqoji ixtisaslar üzrə 21 ali məktəb təmsil olunur. Bu prosesdə bütün tərəf müqabillərinin rəyləri nəzərə alınmalı, universitetin təklif etdiyi yeniliklər əsaslandırılmalıdır:

“Məktəbəqədər və ibtidai təhsildə  milli komponentlər daha çox olur. Yuxarı siniflərə doğru beynəlmiləlləşmə və ya universal biliklər daha çox tədris olunur. Məktəbəqədər və ibtidai təhsildə şagirdlərə universal bilik və bacarıqlar ötürürüksə, yuxarı siniflərdə, yəni tam orta təhsildə daha beynəlxalq bir məzmun ötürürük. İnformatika, rəqəmsal bacarıqlar, təbiət və ya dəqiq elmlər vasitəsilə universal biliklər öyrədilir. Orta təhsil isə kifayət qədər milli məsələdir. Ona görə də biz çox ciddi rəqabətqabiliyyətli kadr hazırlığının aparılmasının zərurətini dərk edərək dəyişikliklər etməliyik. Bu dəyişikliklər də müxtəlif istiqamətlərdə aparılmalıdır. 

Burada birinci istiqamət olaraq rəqəmsallaşma nəzərə alınmalıdır. Çünki texnologiyanın, xüsusilə süni intellektin təhsilə və sosial həyatımıza sürətli inteqrasiyası baş verir. Buna görə də yeni nəsli formalaşdırarkən onların bu sosial reallıqlara uyğun, rəqəmsal bacarıqları kifayət qədər yüksək olan vətəndaş kimi yetişdirməliyik. Gələcək nəsli elə hazırlamalıyıq ki, onlar informasiya bolluğu içərisində itib-batmasın, səhvi düzdən seçə bilsin, özlərinə lazım olan bilikləri əldə edə bilmək üçün rəqəmsal alətlərdən düzgün istifadə etsinlər. Bu, müəllimlik peşəsi üzrə yeni nəsil kadr hazırlığında çox vacib istiqamətdir. 

İkinci istiqamətdə isə sosial-emosional zəka məsələsi nəzərə alınmalıdır. Çünki həm texnologiyanın inkişafı, həm də cəmiyyətin mövcud inkişaf meyilləri göstərir ki, “Z” nəsli dediyimiz uşaqlar daha individualistdirlər, hadisələrə daha çox fərdi yanaşırlar. Kollektivlə, ətraf mühitlə əlaqələrində ciddi problemlər yaşaya bilirlər. Ona görə də bizim çox vacib hesab etdiyimiz məsələlərdən biri odur ki, yeni nəsil müəllimlər bu şagirdlərə fənləri tədris edərkən onların sosial-emosional zəkasını nəzərə almalıdırlar”.

“Humanitar sahə üzrə əmək bazarına çıxan kadrlarımızın təbiət fənləri haqqında da ümumi anlayışlarının olmasına çalışmalıyıq”

E.Aslanov əlavə edib ki, üçüncü vacib istiqamət multidisiplinar yanaşmadır: “İndiyə qədərki təcrübəmiz onu göstərir ki, orta məktəblərdə bir çox fənləri ayrı-ayrılıqda öyrədərkən onlar arasında inteqrasiyanı, qarşılıqlı əlaqəni düzgün qura bilmirik. Nəticədə əmək bazarına daha çərçivəli və məhdud bacarıqları olan kadrlar çıxırlar. Ona görə də gələcəkdə humanitar sahə üzrə əmək bazarına çıxan kadrlarımızın təbiət fənləri haqqında da ümumi anlayışlara malik olmağına çalışmalıyıq. Multidisiplinar yanaşma ilə bəzi fənlərin birgə tədrisi, onlar arasında əlaqənin müəllim hazırlığı mərhələsində təmin edilməsi bizə imkan verəcək ki, o müəllimlər əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanda bu tələbləri ödəsinlər.

Digər vacib məsələ isə milli təfəkkür, azərbaycançılıq, Azərbaycanın mənəvi dəyərlərinə, köklərinə bağlılıq məsələsidir. Bilirsiniz ki, qloballaşma sürətlə gedir. Bəzən valideyn olaraq narahat oluruq ki, uşaqların əllərindən telefonlar və ya digər texnoloji vasitələr düşmür. Adət və ənənələrdən, azərbaycançılığın məzmun kontentindən uzaq düşürlər, bu, təbii ki, bizi narahat edən məqamdır. Ölkə rəhbərliyinin bu istiqamətdə gənc nəslin tərbiyəsi ilə bağlı qarşıya qoyduğu vəzifələr var. Buna görə də texnoloji, sosial-emosional zəka və XXI əsr bacarıqları ilə bərabər vacib olan məsələ milli kimlik, milli özünüdərkin uşaqlara öyrədilməsidir.

Təbii ki, bununla bərabər, sonuncu bir element kimi xarici dil biliklərini də söyləmək olar. Yeni nəslin vətəndaşlarını yetişdirən məktəblərimizin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri xarici dillərin tədrisinin keyfiyyətini artırmaqdır.

Qeyd etdiyim bu istiqamətlərin əsas tutulmağını istəyərdim. Əmək bazarı məktəblərlə, məktəb və müəllimlər assosiasiyaları ilə əlaqələrini də əsasən bu istiqamətlərə yönəltməlidir”.

“Ali məktəblər tələbələrə nəzəri biliklərlə bərabər praktiki bacarıqlar da aşılamalıdır”

E.Aslanov bildirib ki, yeni ali təhsil proqramlarının hazırlanması prosesində universitetlər əmək bazarının nümayəndələri ilə sıx əməkdaşlıq etməlidir. Sahibkarlar da eyni qaydada bu işdə maraqlı olmalıdırlar. Gələcəkdə onlarla çalışacaq kadrların hazırlığına rəylərini bildirməlidirlər:

“Bunun birinci pilləsi yeni təhsil proqramlarının hazırlığında birgə iştirakdır. İkinci pillə ali məktəblərə qəbul planının əmək bazarının nümayəndələrinin rəyi alınaraq hazırlanmasıdır. Biz artıq 2-3 ildir ki, ADPU-nun qəbul planını təqdim edərkən Elm və Təhsil Nazirliyinin İnsan Resursları Mərkəzi ilə əməkdaşlıq edirik. 

Nazirlik artıq üçüncü bir aləti – proqram akkreditasiyasını da dövriyyəyə qoşub. Ayrı-ayrı proqramların akkreditasiyasının aparılması və oradakı meyarlardan biri olan məzunların əmək bazarında yer tutub-tutmaması məsələsinin əsas götürülməsi gətirib ona çıxaracaq ki, kadr hazırlığı əmək bazarının tələblərinə cavab verməyən ixtisaslar akkreditasiyadan keçməyəcək, tələbə qəbulu aparılmayacaq və ya qəbul sayı azaldılacaq. 

Ali məktəblər kadr hazırlığı apararkən tələbələrə nəzəri biliklərlə bərabər praktiki bacarıqlar da aşılamalıdır. Bu zaman təhsilalanlar əmək bazarında təcrübə keçməlidirlər. Əmək bazarının nümayəndələri də qonaq kimi ali məktəblərə dəvət oluna bilərlər.

Düşünürəm ki, yaxın bir neçə il ərzində əmək bazarı ilə universitetlərin kadr hazırlığı arasındakı uyğunsuzluğu qismən qaldırmış olacağıq. Bu, birtərəfli proses olmamalıdır, yəni əmək bazarına uyğun kadr hazırlığı yalnız ali məktəblərin və ya kadr hazırlığı aparan tərəfin marağında olan məsələ deyil. Əmək bazarı da bu məsələdə bizim qədər maraqlı olmalıdır. Biz peşəkar formada əks-əlaqə yaradaraq sahibkarların fikirlərini də öyrənməliyik.

Pedaqoji kadr hazırlayan digər ali məktəblərlə birlikdə öz institusional maraqlarımızdan kənara çıxaraq ölkəmizin təhsilinin real ehtiyaclarına uyğun yeni təhsil proqramlarının hazırlanmasında birgə səylərimizi ortaya qoymalıyıq. Bununla da əmək bazarının, təhsil sistemimizin ehtiyaclarına uyğun daha keyfiyyətli kadr hazırlığını təmin etmək üçün yeni məzmun xətti və onun təhsil proqramını formalaşdıra biləcəyik”, – deyə o, fikirlərini yekunlaşdırıb.