Məktəblilər klassik teoremin yeni isbatını veriblər

Məktəblilər klassik teoremin yeni isbatını veriblər

Mərkəzi Aran Regional Təhsil İdarəsinin (Zərdab şəhəri Həsən bəy Zərdabi adına 1 nömrəli məktəb-lisey) və Bakı şəhəri 283 nömrəli məktəbin şagirdləri “Sabahın alimləri” müsabiqəsində birgə tədqiqatla çıxış ediblər.  

“Azərbaycan müəllimi” xəbər verir ki, şagirdlərin “Eksperimental həndəsə ilə dinamik çevrələrdə yeni münasibətlər” mövzusunda tədqiqat işi müsabiqənin gümüş medalına layiq görülüb. Layihədə məktəblilər riyaziyyat, xüsusilə həndəsə sahəsində yenilikçi yanaşma ortaya qoyublar.

Tədqiqatın məğzi və əldə olunan nəticələr

Layihənin əsas məqsədi riyaziyyatın “eksperimental həndəsə” adlı sahəsini tətbiq etməklə müxtəlif çevrələrin dinamik hərəkətlərində yeni həndəsi münasibətləri üzə çıxarmaqdır. Bu sahədə sınaqlara və praktiki müşahidələrə əsaslanaraq yeni formullar, teoremlər və əyrilər tədqiq edilir.

Zərdab şəhəri Həsən bəy Zərdabi adına 1 nömrəli məktəb-liseyin 11-ci sinif şagirdi Cavid Ağayev öz araşdırmasında Tusi-Kopernik teoreminin yenidən izahını və yeni isbatını təqdim edib. Bu teoremdə qısaca olaraq bildirir ki, radiusu (𝑟) r olan kiçik dairə, radiusu (2𝑟) 2r olan böyük dairənin daxili səthi boyunca sürüşmədən hərəkət etdikdə, kiçik dairənin istənilən nöqtəsi böyük dairənin diametri boyunca hərəkət edir. Nəsirəddin Tusi teoremin məzmununu hazırlasa da, onun rəsmi isbatını verməmiş, daha sonra Kopernik eyni nəticəni üç əsr sonra öz əsərində istifadə etsə də, mənbəni qeyd etməmişdir.

Layihə çərçivəsində əldə edilən yeniliklər

Tədqiqat işində Tusi-Kopernik teoreminin yeni isbatı – mövcud teoremin yeni baxımdan sübutu təklif olunub. “Yeni nəsil yüksək tərtibli əyrilər” (tədqiqat nəticəsində ortaya çıxan bəzi əyrilər) həm fizika, astronomiya, həm də biologiyada rast gəlinən 4-cü tərtibli Kassini ovalları və ekvipotensial səthlərlə oxşarlıq göstərir, lakin 6-cı tərtib xüsusiyyətə malik olması ilə fərqlənir:

Hüceyrələrin mitoz bölünməsindəki formalarla oxşarlıq – Əldə edilən 6-cı tərtibli əyrilərin bəziləri hüceyrələrin mitoz bölünməsində yaranan formalarla müqayisə edilib, bu isə riyazi modellərin biologiyada tətbiq potensialını göstərir.

Polyar koordinatlarda çiçək və qızılgül fiqurları – Tənliklər üzərində aparılan variasiyalar nəticəsində təbiətdəki bəzi çiçək və qızılgül şəkillərinə bənzəyən əyrilər yaradılıb ki, bu da eksperimental həndəsənin estetik və elmi marağını artırır.

Layihənin elmi rəhbəri, 25 ildən artıqdır ki,  riyaziyyatın tədrisi təcrübəsinə malik, iki dəfə təhsildə qrant qalibi olmuş və “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilmiş Rauf Rəhimovdur.  O, həm Zərdabda, həm də Bakıda təhsil alan şagirdlərə eksperimental həndəsə, metodologiya və ədəbiyyat seçimi üzrə məsləhətlər verib:

“Şagirdlərimiz təkcə mövcud düsturları əzbərləmək yox, yeni şeylər kəşf etmək həvəsi ilə çalışırlar. Tusi-Kopernik teoreminin yeni isbatı da bu yanaşmanın nəticəsidir. Tusi orta əsrlərdə yaşadığı üçün o dövrün elmi metodologiyası bugünkü qədər sistemli deyildi. Müasir məktəb riyaziyyatı proqramı vasitəsilə bu teorem yenidən işlənib, həm nəzəri, həm də vizual aspektdə əsaslandırılıb. 

Rusiya Elmlər Akademiyasının şagirdlər və tələbələr üçün “Kvant” jurnalında məqalələri dərc olunan Rauf müəllim bildirir ki, artıq bu elmi yeniliklər ölkə çərçivəsində həyata keçirilməlidir. Biz bunun üçün Elm və Təhsil Nazirliyinə “Kiçik Akademiyadan Sabahın alimləri”nə adlı layihə də təqdim etmişik. Məqsədimiz “Sabahın alimləri” müsabiqəsinə region müəllimlərinin daha fəal qoşulmalarını təmin etməkdir. AMEA mexanika və riyaziyyat institutu tərəfindən dəstək məktubu da əldə etmişik. Bir sözlə, tədqiqatlarımızı davam etdiririk.

Bakı şəhəri 283 nömrəli tam orta məktəbin şagirdi Ayla Qasımova “Sabahın alimləri” layihəsində Rauf müəllimin dəstəyi ilə tədqiqat aparıb. Onun fikrincə, zərdablı komanda yoldaşı ilə elmi müzakirələr, qarşılıqlı ideya mübadiləsi aparmaq daha səmərəli nəticələrin ortaya çıxmasına şərait yaradıb.

Birgə layihə təşəbbüsü və regional əməkdaşlıq

Rauf müəllim bildirir ki, rayon və paytaxt məktəbliləri arasında belə ortaq layihələrin hazırlanması yeni nəsil tədqiqatçı gənclərin yetişməsi üçün əhəmiyyətlidir. Bu əməkdaşlıq gənclərin elmi fəaliyyətə erkən yaşlardan maraq göstərməsinə, müxtəlif bölgələrdən olan beyin mərkəzlərinin birləşməsinə, daha çox ideya mübadiləsi apararaq səmərəli nəticələr əldə etməsinə yardım edir.

Beləliklə, Zərdab və Bakı məktəblilərinin birgə ərsəyə gətirdikləri bu yenilikçi tədqiqat işi, “Sabahın alimləri”ndə gümüş medal almaqla bərabər, həm də eksperimental həndəsənin praktiki və nəzəri potensialını bir daha ortaya qoymuşdur. Bu uğur onların elmə və innovasiyaya verdikləri töhfənin növbəti mərhələsi kimi dəyərləndirilir.