Şagirdlərin ünsiyyət bacarıqlarını necə inkişaf etdirək?

Şagirdlərin ünsiyyət bacarıqlarını necə inkişaf etdirək?

Məktəb mühiti şagirdlərin yalnız akademik bilik əldə etdiyi yer deyil, eyni zamanda, onların sosial bacarıqlarının formalaşdığı mühüm bir məkandır. Bu bacarıqlar onların həm şəxsi həyatda, həm də gələcəkdə uğurlu peşə sahibi olmalarında vacib rol oynayır. Bu səbəbdən pedaqoji heyətin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Şagirdlərin ünsiyyət bacarıqlarının inkişaf etməsi, onların daha sağlam və səmərəli əlaqələr qurmasında müəllimlər xüsusi rol oynayırlar. Burada müəllimlərdən gözlənilən əsas məsələ sosiallaşmanı təşviq edən metodlardan istifadə etmək və sosial mühiti dəstəkləyən tədris strategiyaları formalaşdırmaqdır.

“Şagirdin ünsiyyət problemi yüksək səviyyədədirsə, məktəb psixoloqu ilə birlikdə fərdi yanaşma tətbiq oluna bilər”

“Azərbaycan müəllimi”nə açıqlamasında Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin İbtidai təhsil pedaqogikası kafedrasının baş müəllimi, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Xəyalə Məmmədova bildirib ki, hər bir şagirdin ünsiyyət bacarığı fərqli səviyyədə inkişaf edir. Bəziləri açıq və sosialdırsa, digərləri ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkə bilərlər: 

“Müəllimlər şagirdlərin daha rahat və sərbəst ünsiyyət qura bilməsi üçün müxtəlif metodlardan istifadə etməlidirlər. Birincisi, dərslər interaktiv və əməkdaşlığa əsaslanan metodlarla keçirilməlidir. Məsələn, qrup tapşırıqları, debatlar və rollu oyunlar şagirdlərin həm fikirlərini ifadə etməsinə, həm də bir-biri ilə ünsiyyət qurmasına kömək edir. İkincisi, müəllimlər şagirdlərə dəstək olmalı, utancaq və ya ünsiyyət problemi yaşayan uşaqlara xüsusi yanaşma göstərməlidirlər. Onları kiçik qruplarda işləməyə təşviq edərək yavaş-yavaş daha böyük sosial mühitlərə alışdırmaq olar. Üçüncüsü, məktəb daxilində sosial fəaliyyətlər artırılmalıdır. Məsələn, dram dərnəkləri, idman komandaları və könüllü layihələr uşaqların həm yeni dostlar tapmasına, həm də ünsiyyət bacarıqlarının inkişafına şərait yaradır. Bundan əlavə, müəllimlər şagirdlərə aktiv dinləmə və qarşılıqlı hörmət kimi sosial bacarıqları öyrətməlidirlər. 

Əgər bir şagirdin ünsiyyət problemi yüksək səviyyədədirsə, məktəb psixoloqu ilə birlikdə fərdi yanaşma tətbiq oluna bilər. Ümumilikdə, müəllimlər şagirdlərin ünsiyyət qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün açıq və dəstəkləyici mühit yaratmalı, onları öz fikirlərini ifadə etməyə təşviq etməlidirlər. Müəllimlər müxtəlif metodlar tətbiq edərək uşaqların ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirə bilərlər. Əsas məqsəd şagirdlərə fikirlərini sərbəst ifadə edə biləcəkləri bir mühit yaratmaq və onların sosiallaşmasına dəstək olmaqdır. Ünsiyyət problemi olan uşaqlara fərdi yanaşma və kiçik addımlarla dəstək göstərmək uzunmüddətli perspektivdə onların həm akademik, həm də sosial inkişafına böyük töhfə verəcək”.

Texnologiyanın sosiallaşmaya müsbət təsirləri

Onun fikrincə, texnologiyanın inkişafı cəmiyyətin bütün sahələrinə olduğu kimi, təhsil və sosiallaşmaya da əhəmiyyətli təsir göstərir: “Texnologiyanın uşaqların, xüsusilə bugünkü nəslin nümayəndələrinin sosiallaşmasına müsbət təsirləri də çoxdur. İlk növbədə, texnologiya şagirdlərə daha geniş sosial əlaqələr qurmaq imkanı yaradır. Sosial media platformaları, təhsil məqsədli onlayn forumlar və qlobal ünsiyyət vasitələri şagirdlərə dünyanın müxtəlif yerlərindən həmyaşları ilə ünsiyyət qurmağa kömək edir. Məsələn, onlayn müzakirə qrupları və beynəlxalq layihələr sayəsində şagirdlər müxtəlif mədəniyyətləri tanıyır, yeni dostlar qazanır və fərqli perspektivlər əldə edirlər. Bu onların dünya görüşünü genişləndirir və sosial adaptasiya bacarıqlarını gücləndirir. Bundan əlavə, texnologiya introvert və ya sosial narahatlıq yaşayan şagirdlər üçün də yeni ünsiyyət imkanları yaradır. Ənənəvi mühitdə ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkən bəzi uşaqlar üçün onlayn platformalar daha rahat  ünsiyyət məkanı təmin edir. Onlar özlərini ifadə etmək üçün yazılı ünsiyyətdən istifadə edə bilir, bu da zamanla onların özünəinamını artırır və real həyatda sosiallaşmalarına kömək edir”.

Texnologiyaların inkişafının inklüzivlik cəhətdən uşaqların sosiallaşmasına müsbət təsir edə bildiyini deyən Xəyalə Məmmədova onun sosial məhdudiyyətləri və əlilliyi olan uşaqlar üçün ünsiyyət və sosiallaşma imkanları yaratdığını da dilə gətirib: “Nitq əlilliyi, gözdən əlilliyi və ya eşitmə əlilliyi olan uşaqlar xüsusi texnologiyalar vasitəsilə digər insanlarla daha rahat ünsiyyət qura bilirlər. Məsələn, gözdən əlilliyi olan bir şagirdim sosial şəbəkə üzərindən göndərdiyim yazılı mətnləri səsli mətnlərə çevirib dinləyə, səsli nitqi yazıya çevirərək cavab yaza bilirdi. Bu, gözəl bir şey deyilmi? Texnologiyanın inkişafının şagirdlərin sosiallaşmasına müsbət təsirlərindən çox danışmaq olar. Həm valideynlər, həm də müəllimlər müsbət və mənfi təsirləri nəzərə alaraq şagirdlərə texnologiyadan balanslı və məqsədyönlü istifadə etməyi öyrətməlidirlər. Texnologiyanın sosiallaşmaya təsiri balanslı istifadə ilə daha faydalı hala gətirilə bilər. Bunun üçün valideynlər və müəllimlər şagirdlərə rəqəmsal etik qaydaları öyrətməli, onları sosial fəaliyyətlərə cəlb etməli və texnologiyadan məqsədyönlü istifadə etməyi təşviq etməlidirlər. Məktəblərdə texnologiya ilə bağlı maarifləndirmə proqramları tətbiq edilməli, şagirdlərə faydalı və zərərli tərəflər izah edilməli, həm texnologiyadan səmərəli istifadə yolları, həm də canlı ünsiyyətin əhəmiyyəti vurğulanmalıdır”.

O qeyd edib ki, texnologiya düzgün istiqamətdə istifadə edildikdə şagirdlərin sosiallaşmasına müsbət təsir göstərə bilər, lakin nəzarətsiz və balanssız istifadəsi onların real sosial bacarıqlarını zəiflədə bilər: 

“Əsas məsələ, texnologiyanı real ünsiyyətin alternativi kimi deyil, onu tamamlayan bir vasitə kimi görmək və düzgün istifadə vərdişləri formalaşdırmaqdır. Buna görə balanslı yanaşma vacibdir. Texnologiya düzgün istifadə edildikdə sosiallaşmanı inkişaf etdirə bilər. Bu prosesin həm müsbət, həm də mənfi tərəfləri var. Xüsusilə də buna görə təhsil işçilərinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. İlk növbədə, təhsil işçiləri şagirdlərə texnologiyanı düzgün istifadə etməyi öyrətməli, onların rəqəmsal aləmdə təhlükəsiz və etik davranışlar sərgiləmələrini təmin etməlidirlər. Müəllimlər sosial şəbəkələrdə kiberzorakılıq və digər təhlükələrdən qorunmaq üçün məlumatlılıq yaratmalıdırlar. Əlavə olaraq, təhsil işçiləri şagirdlərin sosial bacarıqlarının inkişafını izləyərək fərdi yanaşma təmin etməli və hər şagirdin ehtiyaclarına uyğun dəstək göstərməlidirlər. Müəllimlər, həmçinin şagirdlərə müxtəlif mədəniyyətləri tanımaq və qlobal əlaqələr qurmaq imkanları yaratmalıdırlar. Texnologiya qlobal əlaqələrin qurulmasında vacib olsa da, onu düzgün şəkildə idarə etmək vacibdir ki, şagirdlər həm real həyatda, həm də onlayn mühitdə düzgün sosial bacarıqlara sahib olsunlar”.

Onun sözlərinə görə, təhsil işçilərinin əsas vəzifəsi şagirdlərə balanslı və sağlam sosiallaşma imkanı yaratmaqdır ki, onlar həm texnologiya ilə, həm də real həyatda səmərəli ünsiyyət qura bilsinlər: “Məktəbdə sağlam sosial mühit yaratmaq üçün müəllimlər yalnız akademik bilik verməklə kifayətlənməməli, şagirdlərin cəmiyyətin aktiv və sosial baxımdan sağlam fərdləri kimi yetişməsinə də töhfə verməlidirlər. Bunun üçün məktəbdə canlı ünsiyyətin artırılması, sosial bacarıqların inkişaf etdirilməsi, texnologiyanın balanslı istifadəsi, inklüziv mühit yaradılması və valideynlərlə əməkdaşlığın gücləndirilməsi vacibdir. Əgər bu addımlar effektiv şəkildə həyata keçirilsə, şagirdlər daha sağlam, açıq fikirli və ictimaiyyətə inteqrasiya olmuş fərdlər kimi yetişəcəklər”.

“Sosiallaşma həm də özünəinamı artırır”

X.Məmmədova vurğulayıb ki, uşaqların sosiallaşması, sadəcə şəxsi həyatları deyil, eyni zamanda, gələcək karyeraları üçün də son dərəcə vacibdir: “Sosial bacarıqlar, liderlik, əməkdaşlıq, ünsiyyət və problem həlletmə kimi qabiliyyətlər müasir iş mühitində əsasən tələb olunur. Ünsiyyət uşaqlara bir-biri ilə işləməyi, müxtəlif fikirlərə hörmət etməyi və qrup daxilində səmərəli əməkdaşlıq etməyi öyrədir. Gələcəkdə bu bacarıqlar onlara komandada işləyərkən və rəhbərlik edərkən böyük üstünlük təmin edəcək. Həmçinin sosial bacarıqları inkişaf etmiş şəxslər daha rahat münasibət qurur, iş yoldaşları ilə sağlam əlaqələr saxlayır. Uşaqların sosiallaşması həm də özünəinamı artırır, bu da onların peşə həyatında uğurlu olmalarına kömək edir. Sosial bacarıqların inkişafı empatiya və emosional zəka kimi vacib amillərin güclənməsinə də təsir göstərir. Bu isə onları peşə həyatında daha çevik və münasibətləri idarə etməkdə daha bacarıqlı edir”.