İbtidai siniflərdə məsələ həllinin səmərəli təşkili: müasir yanaşmalar və praktik tətbiqlər

İbtidai siniflərdə riyaziyyat fənninin tədrisinin əsas məqsədlərindən biri şagirdlərə məntiqi düşünmə, problem həlletmə və gündəlik həyatda qarşılaşdıqları vəziyyətləri modelləşdirmək bacarığı aşılamaqdır. Bu məqsədə nail olmağın ən təsirli yollarından biri məsələ həlli bacarığının düzgün və ardıcıl şəkildə formalaşdırılmasıdır. Məsələ həllində yalnız riyazi biliklər deyil, eyni zamanda, diqqət, müşahidə, səbəb-nəticə əlaqəsi qurmaq və yaradıcı düşüncə də inkişaf etdirilir.

Məsələ həllində müasir yanaşmalar

Müasir tədris metodları ənənəvi “məsələni oxu - düsturu yaz - hesablama apar” modelindən uzaqlaşaraq şagirdin məsələnin məzmununu anlamağına, real həyatla əlaqə qurmasına və həll prosesində iştirakına önəm verir.

1. Problem yönümlü öyrənmə (PBL – Problem Based Learning)
Bu metodda şagirdlərə real həyatla əlaqəli, düşündürücü məsələlər verilir.
Məsələn: Əli 5 manatla bazara gedib. 2 manatlıq alma və 1.5 manatlıq banan alıb. Pulunun nə qədərini xərcləyib? Artıq pulu qalıbmı?
Bu cür məsələlər şagirdin gündəlik həyatla əlaqə quraraq öyrənməsinə şərait yaradır.

2. Məntiqi xəritələrin tətbiqi
Şagirdlər məsələnin strukturunu başa düşmək üçün ağac sxemləri, səbəb-nəticə cədvəlləri qururlar. Bu, düşüncə prosesinin vizuallaşdırılmasına kömək edir.

3. Əməkdaşlıq əsaslı öyrənmə
Şagirdlər məsələ həllini qrup şəklində həyata keçirirlər. Hər şagird öz ideyasını bildirir, fərqli yanaşmalar müzakirə edilir, nəticədə həm riyazi, həm də sosial bacarıqlar formalaşır.

Məsələ həllində əyanilik və resurslardan istifadə

Əyanilik ibtidai sinif şagirdləri üçün anlayışların daha tez mənimsənilməsinə səbəb olur. Əyani vasitələrindən istifadə məsələnin “nə baş verir?” hissəsini aydınlaşdırır.
Məsələn:
Məsələ: Bir qutuda 3 qırmızı, 2 yaşıl qələm var. Daha sonra qutunun içinə 4 mavi qələm əlavə edildi. Qutuda neçə qələm oldu?
Əyanilik: Müəllim real qələmləri və qutunu sinfə gətirir. Şagirdlər məsələni əvvəlcə praktiki şəkildə qurur, sonra kağız üzərində riyazi modeli çıxarırlar.

Digər faydalı resurslar:
– İnteraktiv lövhələr və rəqəmsal proqramlar (Kahoot, ClassPoint, GeoGebra)
– Riyazi oyuncaqlar və konstruktorlar (Lego, Montessori və s.)
– Məsələ kartları və oyunlar ("Kim tez həll edər?", "Sən yaz, mən oxuyum")

Şagirdlərin düzgün istiqamətləndirilməsi
Məsələ həllində düzgün istiqamətləndirmə müəllimin təlimin hər mərhələsində müəyyən çətinliklərə uyğun dəstək verməsini tələb edir. Bunun üçün müəllim:
1. Məsələni birlikdə oxuyur və anlayır.
2. Sual verir: "Məsələdə bizdən nə soruşulur?", "Nələri bilirik?", "Nələri tapmalıyıq?"
3. Şagirdin öz sözləri ilə izah etməsini istəyir.
4. Düzgün modeli qurmağa kömək edir (şəkil, sxem, bərabərlik və s.).
5. Şagirdin cavabını şərh etməsini tələb edir.

Praktik Fayda: Məsələ həlli bacarığının gələcək təhsilə və həyata təsiri

İbtidai sinifdə formalaşan məsələ həlli bacarığı:
- Yuxarı siniflərdə riyaziyyatın mürəkkəb bölmələrinin mənimsənilməsini asanlaşdırır.
- Tənqidi və yaradıcı düşünməni inkişaf etdirir.
- Gündəlik həyatda praktik hesablamalar aparmaq (pul hesabı, zaman planlaması və s.) üçün zəmin yaradır.
- Müstəqil qərarvermə və problemlə üzləşdikdə təşəbbüskarlıq bacarığını gücləndirir.

Məsələ həlli ibtidai təhsildə sadəcə bir riyazi fəaliyyət deyil, həm də şagirdin düşüncə tərzinin formalaşmasında əsas rola malikdir. Müasir metodlardan, əyanilikdən və şagirdyönümlü yanaşmalardan istifadə etməklə biz bu prosesi daha maraqlı və effektiv edə bilərik. Müəllimlərin və valideynlərin birgə səyi ilə şagirdlər məsələ həllində özlərinə inam qazanır, məntiqi düşünmə və qərarvermə bacarıqlarını inkişaf etdirirlər.

Tövsiyə
Məktəblərdə həftəlik “Məsələ Həlli Marafonu” təşkil olunması. Şagirdlər fərdi və qrup şəklində fərqli tipli məsələləri həll edərək həm riyazi, həm də təqdimat bacarıqlarını inkişaf etdirə bilərlər.