“Əkinçi” işığından nur alan pedaqoji mətbuatımız

“Əkinçi” işığından nur alan pedaqoji mətbuatımız

Pedaqoji fikir tariximizdə görkəmli maarifçi-pedaqoq, azərbaycanlı müəllimlərin ilk qurultayının təşkilatçısı və rəhbərlərindən biri olan Həsən bəy Zərdabi ictimai-mədəni fikir salnaməmizdə özünəməxsus yer tutur. 

Milli Mətbuatımızın 150 illiyi ərəfəsində H.B.Zərdabinin həyatı və çoxşaxəli fəaliyyəti ilə bir daha tanışlıq sübut edir ki, ona milli şüurun oyanmasında öz titanik fəaliyyəti ilə tarixi xidmətlər göstərmək şərəfi nəsib olub.

Bunlardan biri heç şübhəsiz ki, qəzet nəşr etmək idi. Böyük maarifpərvərin 1875-ci ildə əsasını qoyduğu “Əkinçi” xalqı oyadan, maarifləndirən, cəmiyyətin inkişafına əngəl olan amilləri tənqid edən, xalqın ziyalılarını millətin dərdlərindən və öz ana dilində yazmağa ruhlandıran yeni maarifçilər nəslinin formalaşmasında əvəzsiz rol oynayıb. H.B.Zərdabinin mühərrirlik fəaliyyəti, pedaqoji sahədə gördüyü işlər, ictimai xidmətləri bu gün də xüsusi dəyər kəsb edir. “Əkinçi” qəzeti son 150 ildə ölkəmizdə maarifçilik, pedaqoji fikrin inkişafında əvəzsiz xidmətlər göstərib, pedaqoji mətbuatın formalaşmasına, inkişafına və bu gün də yaşamasına böyük vəsilə olub.

Azərbaycanda pedaqoji mətbuatın yaranması 

Qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycan maarifinin inkişafında pedaqoji qəzet və jurnalların əhəmiyyəti danılmzadır. Hələ XX əsrin ilk illərində “Əkinçi” işığından nur alaraq fəaliyyətə başlayan pedaqoji jurnallar (“Dəbistan”, “Rəhbər”, “Məktəb”) maarifin inkişafına böyük təkan verirdi. Bu jurnallar məktəb sistemindəki ehtiyacları üzə çıxarmaqla  dövrün maarif və mədəniyyət xadimlərini, ziyalıları düşündürür, onların həlli yollarına zəmin yaradırdı. Bu istiqamətdə fəaliyyətə başlayan ilk milli pedaqoji mətbuat orqanı “Dəbistan” jurnalı idi. 1906-cı il aprelin 16-da Bakıda Əli İskəndər Cəfərzadə və Məhəmməd Həsən Əfəndizadənin naşirliyi ilə nəşrə başlayan məcmuə 1908-ci il martın 1-nə kimi fəaliyyət göstərib. Jurnalın missiyası məktəbliləri maarifləndirmək idi. 

“Dəbistan”da Əli İsgəndər Cəfərzadə, Məhəmməd Hadi, Şeyda, Həsən bəy Zərdabi, Firidun bəy Köçərli, R.Əfəndizadə, Musayev, Fərhad Ağazadə, Abbas Səhhət, Ə.Əfəndizadə, Fərəcullazadə və başqa qələm sahibləri dərc olunublar. “Dəbistan” jurnalının ilk nömrəsindən etibarən əlavə olaraq “Valideynə məxsus vərəqə” də nəşr olunub. Əlavənin buraxılması valideynlərin uşaq təlim və tərbiyəsi istiqamətində maarifləndirilməsi, məktəblərin təşkilində yaxından iştiraka cəlb edilməsi məqsədini daşıyırdı.

XX əsrin ilk illərində Azərbaycanda pedaqoji mətbuata böyük ehtiyac var idi. Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissarlığı bunu nəzərə alaraq, 1924-cü ildə “Yeni məktəb” adlı pedaqoji jurnalın nəşrinə başlayıb. Sonralar “Müəllimə kömək” adı ilə nəşrini davam etdirən jurnal “Azərbaycan məktəbi”nin sələfi  olaraq Azərbaycanda pedaqoji fikrin inkişafında mühüm rol oynayıb. 

1934-cü ilin sentyabr ayının 2-də “Azərbaycan müəllimi”nin sələfi olan “Kommunist məarifi” (o zaman qəzet belə adlanırdı) qəzetinin birinci nömrəsi çapdan çıxıb. Qəzet Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissarlığının və Mİİ Mərkəzi İdarəsinin orqanı kimi fəaliyyətə başlayıb. 4 səhifə həcmində çıxan qəzetin ilk redaktoru 1934-1937-ci illərdə Azərbaycanın xalq maarif komissarı vəzifəsində çalışan Mahmud Ağayev olub. “Qommunist Məarifi” qəzeti həmin dövrdə məktəb qarşısında duran mühüm vəzifələri - şagirdlərə elmlərin mənimsədilməsi, məktəb proqramını möhkəmləndirmək, ümumi əmək təlimini hər yerdə həyata keçirmək kimi məsələləri ciddi diqqətə alıb. Məktəblə bağlı mühüm vəzifələrin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsində müəllimlərə, maarif işçilərinə yaxından kömək edib.   XX əsrin 25-30-cu illərində respublikada cəmi bir pedaqoji jurnal (“Yeni məktəb”) və bir qəzet (“Qommunist Məarifi”) nəşr olunduğu halda, sonralar “Qeyri-rus məktəblərində rus dili”, “Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi”, “Fizika və riyaziyyat tədrisi”, “Kimya və biologiya tədrisi”, “Politexnik təlim” məcmuələri buraxılır. “Yeni məktəb” jurnalının hər iki nömrəsi cəmi beş çap vərəqi həcmində idisə, sonralar təkcə “Azərbaycan məktəbi” jurnalı və ona əlavə olaraq nəşr edilən metodik məcmuələr birlikdə təqribən 40 çap vərəqi həcmində nəşr olunub və abunəçilərinin sayı 22 mini keçib. “Qeyri-rus məktəblərində rus dili” məcmuəsinin müttəfiq respublikalarda 345, xarici ölkələrdə 113; “Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi” məcmuəsinin isə müttəfiq respublikalarda 44, xarici ölkələrdə isə 42 abunəçisi olub. 

“Qommunist Məarifi” ilk nömrəsindən başlayaraq kifayət qədər yüksək tirajla nəşr olunub. Qəzetin 10-cu nömrəsində onun 5000 tirajla çıxdığı qeyd edilib.

20 ildən sonra “Azərbaycan müəllimi” qəzeti 20 min nüsxəyə yaxın tirajla çıxıb. 60-cı illərdə “Azərbaycan müəllimi” qəzetinin 44 nüsxəsi xarici ölkə abunəçilərinə göndərilib.  Bu illər ərzində pedaqoji mətbuatımız məzmununu və formasını daha da zənginləşdirərək məktəbin və müəllimlərin qarşısında duran vəzifələrin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsində maarif işçilərinə pedaqoji və metodik kömək edib. 

Nəşrin ilk nömrəsində “5 gündə bir çıxan” (həftəlik) qəzet olduğu qeyd edilsə də ilk dövrlərdə buna əməl olunmayıb və təxminən ayda 2 dəfə nəşr olunub. Belə ki, həftədə 1 nömrə hesabı ilə 1934-cü ilin 4 ayı (sentyabr-dekabr) ərzində qəzetin ən azı 16 nömrəsi çıxmalı olduğu halda cəmi 10 nömrəsi nəşr olunub. Sonrakı illərdə dövrilik qaydasına düşüb.

Nəşrə başladığı ilk illərdən qəzet öz səhifələrində ədəbiyyat, mədəniyyət məsələlərinə də geniş yer ayırıb. Ölkənin ədəbi həyatından, ayrı-ayrı sovet, Azərbaycan və xarici ölkə ədiblərinin yaradıcılığından müntəzəm yazılar dərc edib. Tanınmış Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu Cəfər Cabbarlının vəfatı xəbəri ilk dəfə məhz “Qommunist Məarifi” qəzetinin 1934-cü ildəki son nömrəsində dərc olunub. Xarici ölkələrdə təhsil və məktəblərin fəaliyyəti də qəzetin daimi mövzularından olub. Müxtəlif illərin nömrələrini vərəqlədikcə bu mövzuda yazılara tez-tez rast gəlmək mümkündür.

Nəşrə başladığı ilk dövrlərdən etibarən qəzetin ictimaiyyət arasında böyük nüfuz qazandığını göstərən cəhətlərdən biri də ölkənin ən tanınmış simalarının onun səhifələrində müntəzəm çıxışlar etməsidir. Belə ki, tanınmış yazıçılar Abdulla Şaiq, Qılman Musayev, SSRİ xalq artisti Şövkət Məmmədova, görkəmli maarif təşkilatçıları Cəmo Cəbrayılbəyli, Mehdi Mehdizadə, Azərbaycan jurnalistikasının korifeylərindən - Şirməmməd Hüseynov, dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli, görkəmli elm xadimləri Mirzağa Quluzadə, Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Əhməd Seyidov, Mərdan Muradxanov, Heydər Hüseynov, Ağamməd Abdullayev və onlarca başqaları qəzetlə müntəzəm əlaqə saxlayaraq onun səhifələrində dövrün ən aktual pedaqoji, ədəbi və mədəni məsələləri ilə bağlı sanballı yazılarla çıxış ediblər.

Azərbaycan dilinin saflığı, əlifbamızın təkmilləşdirilməsi uğrunda mübarizə də qəzetin daim diqqət yetirdiyi və öz səhifələrində yer ayırdığı məsələlərdən olub. Görkəmli dilçi alim Əbdüləzəl Dəmirçizadənin hələ 40-cı illərin ortalarında qəzetdə dərc olunmuş və latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının təkmilləşdirilməsi məsələlərindən bəhs edən “Əlifbamız haqqında” adlı geniş təhlili yazısı (“Azərbaycan müəllimi”, 19 iyun 1947-ci il, №23) və onlarca digər məqalə fikrimizi sübut edir. 

Təhsilə, pedaqoji məsələlərə geniş yer ayırdığı üçün qəzetin adı 1938-ci ildə dəyişdirilərək “Müəllim qəzeti” adlandırılıb. Qəzet 1938-1941-ci illərdə  bu adla nəşr olunub.  1941-ci ilin 22 iyununda Almaniyanın SSRİ-yə hücumu və Böyük Vətən müharibəsinin başlaması ilə əlaqədar qəzetin nəşri dayandırılıb, əməkdaşları isə döyüşən orduya yollanıblar.  Qəzet öz nəşrini 1946-cı ilin aprelində bərpa edərək “Azərbaycan müəllimi” adı ilə çıxmağa başlayıb və bu günədək də bu adla çıxmaqda davam edir. 

Pedaqoji mətbuatın güzgüsü

“Azərbaycan müəllimi”nin tarixi Azərbaycan təhsilinin inkişaf tarixidir. Qəzet fəaliyyət göstərdiyi bütün illərdə təhsilimizin salnaməsinə çevrilib, dövlətin təhsil siyasətinin həyata keçirilməsində yaxından iştirak edib. 

Təhsilin bütün sahələrində görülmüş işlər, təhsillə bağlı qəbul olunmuş dövlət və hökumət qərarları, onların yerinə yetirilməsi vəziyyəti qəzet səhifələrində öz dolğun əksini tapıb. Qəzet öz səhifələrində ölkənin tanınmış təhsil xadimləri, alim və mütəxəssislərin çıxışlarına, müxtəlif problemlərlə bağlı yazılara geniş yer ayırıb, Azərbaycan təhsili və ədəbiyyatının bir sıra tanınmış nümayəndələrinin ilk qələm təcrübələri bu mətbu orqanında dərc olunub.

“Azərbaycan müəllimi” ölkənin ictimai-siyasi həyatına da biganə qalmayıb, ən mühüm hadisələrin işıqlandırılmasında fəallıq göstərib. Dünya ölkələrində təhsilin mövcud durumu, inkişaf istiqamətləri qəzetin daim diqqətində olub, bu sahədə müntəzəm yazılar dərc edilib.

Ölkəmizdə pedaqoji  mətbuatın gözəl nümunələrini yaşadan  “Azərbaycan müəllimi” qəzetinin ən şərəfli dövrünü, şübhəsiz, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 1969-cu ilin iyulundan bəri Azərbaycanda hakimiyyətdə olduğu dövr təşkil edir. Cəmiyyət həyatında mətbuatın roluna böyük önəm verən Ulu Öndər hakimiyyətdə olduğu bütün illər ərzində digər mətbuat orqanları kimi “Azərbaycan müəllimi” qəzetinə də böyük diqqət və qayğı göstərmişdir.

“Azərbaycan müəllimi”nin 60 illik yubileyində Ulu Öndərin ünvanladığı təbrik məktubu məhz bu diqqət və qayğının, qəzetimizin fəaliyyətinə verdiyi yüksək dəyərin təzahürüdür:

“Azərbaycan müəllimi” qəzeti respublikamızın mətbuat tarixinə şərəfli yaradıcılıq yolu keçmiş, pedaqoji ənənələrin inkişafında silinməz izlər buraxmış, özünəməxsus dəst-xətti ilə seçilən nəşrlərdən biri kimi daxil olmuşdur. Azərbaycanda pedaqoji mühitin formalaşmasında, müəllim kadrların elmi-metodiki səviyyəsinin yüksəldilməsində bu qəzetin mühüm xidmətləri vardır.

“Azərbaycan müəllimi” yalnız sahə qəzeti olmaqla kifayətlənməmiş, respublika həyatında baş verən ictimai-siyasi hadisələrə də nüfuz etmişdir. Qəzet respublikamızda jurnalistika sənətinin inkişafı işində əhəmiyyətli rol oynamışdır. “Azərbaycan müəllimi” qəzeti bu gün də öz ənənələrinə sadiq qalaraq, pedaqoji maarif istiqamətində fəaliyyətini davam etdirir”. 

Ulu Öndərin tövsiyələri  uzun illərdir ki,  90 yaşlı qəzetin əsas fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirir.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin bütün sahələrdə olduğu kimi mətbuatla bağlı yeritdiyi siyasəti də uğurla davam etdirən ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyev qəzetimizin 70 illik yubileyində “Azərbaycan müəllimi”nin kollektivinə ünvanladığı təbrik məktubunda onun ölkəmizdə təhsilin inkişafına verdiyi töhfəsini yüksək qiymətləndirib, təhsil məsələləri üzrə ixtisaslaşmış jurnalistlərin formalaşmasında aparıcı rol oynadığını bildirib. 

“Azərbaycan müəllimi” bu gün cəmiyyətdə elmiliyi, milli-mənəvi dəyərlərə sadiqliyi, milli təhsil quruculuğunun təbliğində operativliyi, obyektivliyi, dəqiqliyi və peşəkarlığı ilə çağdaş pedaqoji mühitimizin güzgüsüdür və ölkəmizin müasir inkişaf tarixində özünəməxsus missiya daşıyır. 

Qalib Azərbaycanın İkinci Qarabağ müharibəsində Şanlı Zəfəri “Azərbaycan müəllimi”nin səhifələrində məzmunlu məqalə və reportajlarla yadda qalıb. Qəzet torpaqlarımızın düşmən işğalından azad olunması və ərazi bütövlüyümüzün bərpası, Böyük Zəfərlə nəticələnmiş 44 günlük Vətən müharibəsində sinfini ön cəbhəyə - döyüş səngərinə dəyişmiş qəhrəman müəllimlərimizin şücaətindən bəhs edən silsilə yazıları ilə ictimaiyyətin rəğbətini qazanıb. 

“Azərbaycan müəllimi” qəzetinin səhifələrində gənclərin Ulu Öndər Heydər Əliyevin zəngin və mənalı həyat yolu, çoxşaxəli fəaliyyəti nümunəsində tərbiyə edilməsi, onun siyasi irsinin öyrənilməsi zəminində gənc nəslin həyata hazırlanması, ölkə Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan təhsilinin infrastrukturu və məzmunu sahəsində baş verən köklü dəyişikliklər, Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təhsilə göstərdiyi misilsiz qayğı, fondun dəstəyi ilə reallaşdırılan müvafiq layihələr haqqında mütəmadi olaraq analitik yazılar verilir. Qəzet cəmiyyətdə müəllim nüfuzunun, sosial rifahının yüksəldilməsi, məktəblərin və müəllimlərin fəaliyyətinin işıqlandırılmasında xeyli uğurlara imza atıb, əsl ziyalıların, peşəkar müəllimlərin, elm və təhsil fədailərinin tribunasına çevrilib.

Qəzetin hazırda uğurla fəaliyyət göstərən internet saytı oxucu auditoriyasının daha da genişlənməsinə, pedaqoji maarifçilik işinin səmərəliliyinin artırılmasına müsbət təsir göstərir. 

Böyük ictimai xadim, maarifçi, mütəfəkkir şəxsiyyət Həsən bəy Zərdabi “maarifdən, elmdən məhrum olan xalq işıqdan məhrumdur” deyirdi. Onun yandırdığı maarif məşəlini bu gün pedaqoji mətbuatımızın sütununu təşkil edən “Azərbaycan müəllimi”  şərəf və qürurla davam etdirir.