“Hələ tam dərk etmirəm” – Nobel laureatı xəbəri necə aldı?

“Hələ tam dərk etmirəm” – Nobel laureatı xəbəri necə aldı?

Oktyabrın 6-da fiziologiya və tibb sahəsində Nobel mükafatına layiq görülmüş Meri Brunkou Stokholmdan zəng gözləmirdi. Xəbəri səhər 04:30-da aldı. Nobel Komitəsinin saytının (nobelprize.org) əməkdaşı Adam Smitlə qısa söhbəti xəbəri eşitdikdən bir saat yarım sonra nahar masasında baş tutdu. O, müsahibəsində yüksək elmi mükafata layiq görülməsindən, genetikanın biologiyanın sirlərini açmaq gücündən və immun tolerantlıq tapmacasının həllinə töhfə verənlərdən biri olmaqdan şərəf duyduğunu bildirib. “Bu iş, şübhəsiz ki, bir çox fərqli beynin birlikdə işləməsini tələb edir!”.

“Azərbaycan müəllimi” yeni Nobel laureatı ilə müsahibənin tam mətnini təqdim edir:

Meri Brunkou (MB): Alo.
Adam Smit (AS): Alo, Meri Brunkou ilə danışıram?
MB: Bəli.
AS: Nobelprize.org saytından Adam Smit danışır.
MB: Bu çox xoş oldu, salam. Bir dəqiqə. Sizi səsli rejimə keçirim?
AS: Əlbəttə, zəng itməsə, problem yoxdur. Haradayıq bəs? Mətbəxdəsiniz? Harada yaxaladıq sizi?
MB: Yemək masasının arxasında oturmuşam.
AS: Bəs bu xəbəri necə eşitdiniz?
MB: Təxminən bir yarım saat əvvəl telefonum zəng çaldı və İsveçdən bir nömrə gördüm. Düşündüm ki, bu yəqin ki, spam zəngdir. Ona görə telefonu səssizə qoyub yatmağa davam etdim. Sonra ərim yuxarı mərtəbədə idi və bir səs eşitdim, kimsə ilə danışır. Məlum oldu ki, Associated Press-lə (AP) danışır, kimsə eyvanda imiş. Yəni yerli xəbər nümayəndəsi idi. İndi isə saat 4:30-dur və mən buradayam, sizinlə yemək masasının arxasında danışıram.
AS: Mənim üçün böyük şans oldu. Eşitdiyimə görə, əriniz də buradadır. Başqa kimsə varmı?
MB: Yox, yalnız ərim və itimiz. O, indi bir dəqiqəliyinə çıxdı, çünki it nə baş verdiyini anlamır, bir az qarışıqlıq içindədir.
AS: Elədir, bu saatda it oyaq olmamalıdır. Mükafat xəbəri münasibətilə sizi təbrik edirəm.
MB: Təşəkkür edirəm, çox sağ olun.
AS: Güman edirəm ki, bu, gözlənilməz bir hadisə idi?
MB: Qətiyyən gözləmirdim, yox.
AS: Hələ erkəndir, amma bunun sizin üçün nə mənaya gəldiyini düşünmək imkanınız oldumu?
MB: Mənim üçün nə deməkdir? Bilmirəm... Hələ tam başa düşməmişəm. O vaxt etdiyimiz iş əslində inanılmaz bir komanda işi idi. Karyeram sonradan bu sahədən uzaqlaşdı və indi artıq həmin sahədə işləmirəm. Amma o ilk işin bir parçası olmaq böyük şərəf idi. Tibb sahəsindəki son inkişafları və bu kəşfin necə fayda verdiyini izləyirdim. Amma indi başqa nə deyim bilmirəm. Hələ... yəqin ki, tam dərk etməmişəm.
AS: Amma bir məsələ var ki, siz əla bir genetikçisiniz və 1998-ci ildə genin klonlanması, onun tapılması indiki ilə müqayisədə tamam fərqli bir iş idi. O genin axtarışı kifayət qədər çətin idi.
MB: Bəli, elm nə qədər dəyişib – heyrətamizdir. O işi bu gün necə edərdik? Tamamilə fərqli şəkildə, əvvəlki ilə heç bir əlaqəsi olmazdı.
AS: Bu da genetikanın biologiyadakı problemləri aydınlaşdırmaq və bizi anlamaqda necə güclü bir vasitə olduğunu sübut edir.
MB: Tamamilə doğrudur. Biz bu işə siçanlarda müşahidə edilən bir fenotipin səbəbini anlamağa çalışaraq başladıq. Maraqlı bir immun sistemi defekti yaradan mutasiyadan istifadə etdik və sonra bu vəziyyətin uşaqlarda nadir hallarda görülən bir insan xəstəliyi ilə əlaqəli olduğunu müəyyən etdik. Genetikanın gücü burada aydın görünürdü. İnsan və siçan xəstəlikləri arasında müəyyən genetik oxşarlıq var idi və bu, bizə çox kömək etdi. Amma əsas məsələ genetik yerləşməni tapandan sonra başladı. Çünki həmin mutasiyanı müəyyən etmək çox uzun molekulyar bir proses idi. Kiçik bir genetik dəyişiklik böyük immun sistem dəyişikliyinə səbəb olurdu.
AS: Əlbəttə. Amma “scurfy” adlı siçanla IPEX xəstəliyi arasındakı əlaqəni qabaqcadan görmək, hipotezinizi izləmək və bu işin nəticə verməsi – bunlar xüsusi bir bacarıq tələb edir.
MB: Əlbəttə elədir.
AS: Ümid edək ki, bu nəticə pasiyentlər üçün də faydalı olacaq.
MB: Bəli, bəli. Və bu iş şübhəsiz ki, birlikdə çalışan fərqli beyinlərin birliyini tələb edir.
AS: Tam olaraq. Bu barədə daha geniş danışmaq imkanımız olacaq. İndi sizi gözləyənlərə qaytarmalıyam. Çox təşəkkür edirəm.
MB: Mən təşəkkür edirəm.
AS: Gözəl gün arzulayıram. Çox sağ olun.
MB: Oldu, təşəkkür edirəm. Sağ olun.
AS: Sağ olun.

Şəkildə Meri E.Brunkou 6 oktyabr 2025-ci il, Bazar ertəsi, Sietldə periferik immun tolerantlığa dair işinin bir hissəsi üçün tibb üzrə Nobel mükafatı qazandıqdan sonra müsahibə zamanı telefonla danışır. Onun yanında iti Zelda da var.