UNESCO-nun 43-cü sessiyasında: təhsil mesajları, təşəbbüslər, təkliflər 

Oktyabrın 30-da Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət üzrə Təşkilatının (UNESCO) Baş Konfransının 43-cü sessiyasının açılış mərasimi keçirilib. 
"Azərbaycan müəllimi" xəbər verir ki, Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev, Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiç, Slovakiya Prezidenti Peter Pelleqrininin və quruma üzv dövlətlərin nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən tədbirdə ölkəmizi xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti təmsil edib. Nümayəndə heyətinin tərkibində elm və təhsil nazirinin müavini Həsən Həsənli də yer alıb. Konfrans çərçivəsində üzv dövlətlər tərəfindən UNESCO-nun növbəti dövr üçün prioritet istiqamətləri – təhsilin inklüzivliyi, mədəni irsin qorunması, iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə və dayanıqlı inkişaf məqsədləri üzrə fəaliyyət planları müzakirə olunub.

Açılış mərasimində çıxış edən Özbəkistan Respublikasının Prezidenti Şavkat Mirziyoyev qeyd edib ki, 80 illik yubileyini qeyd edən UNESCO bu onilliklər ərzində təhsilin, elmin, mədəniyyətin, incəsənətin və informasiyanın təşviqində, o cümlədən beynəlxalq əməkdaşlığın, qarşılıqlı etimadın və həmrəyliyin gücləndirilməsində aparıcı qlobal qurum kimi özünü təsdiq edib.  

Prezident əlavə edib ki, qeyri-bərabərlik və yoxsulluq dərinləşərkən, biliyə, texnologiyalara və rəqəmsal resurslara çıxışda dövlətlər arasında uçurum genişlənir. Belə mürəkkəb şərait bizi YUNESKO-nun əsas məqsədlərini tam şəkildə həyata keçirmək üçün səylərimizi hər zamankındən daha çox birləşdirməyə məcbur edir. YUNESKO-nun qlobal məqsədlərinə nail olmaq və çoxşaxəli əməkdaşlığımızı yeni mərhələyə çıxarmaq zəmanəmizin çağırışıdır.

İnklüziv təhsilin inkişafı dövrümüzün aktual vəzifəsinə çevrilib

Şavkat Mirziyoyev  konfransın gündəliyi ilə bağlı bir neçə təklif verib və onlardan bəziləri təhsil sahəsində səylərin gücləndirilməsinin vacibliyi ilə bağlıdır:

“İnklüziv təhsilin inkişafı və süni intellekt texnologiyalarının tədris prosesinə geniş şəkildə inteqrasiyası dövrümüzün aktual vəzifəsinə çevrilib. Fiziki və sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq hər bir uşaq üçün keyfiyyətli təhsilə bərabər çıxışın təmin edilməsi çox vacibdir. Bununla əlaqədar olaraq biz xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün inklüziv təhsilin inkişafı üzrə YUNESKO-nun Platformasının yaradılmasını təklif edirik. İnanırıq ki, təhsil sahəsində dialoq və bilik və təcrübə mübadiləsi üçün beynəlxalq format yaratmaq məqsədi ilə Peşə Təhsili üzrə Ümumdünya Sammitinin keçirilməsi planımızı dəstəkləyəcəksiniz”.

“Süni intellekt məktəbi” model layihəsini həyata keçirməyə hazırıq

Dövlət başçısı qeyd edib ki, informasiya texnologiyalarına yiyələnən, yaradıcı düşünən yeni nəslin yetişdirilməsi əsas prioritetimizdir. “Süni intellektin təhsilə geniş inteqrasiyası üçün biz UNESCO ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Özbəkistanda “Süni intellekt məktəbi” model layihəsini həyata keçirməyə hazırıq. Bundan əlavə, biz bütün qitələrdən aparıcı universitetlərin, pedaqoji institutların və elmi-tədqiqat institutlarının nümayəndələrini bir araya gətirərək, UNESCO-nun himayəsi altında Süni İntellekt Etikası üzrə Beynəlxalq Ekspert Forumunun keçirilməsini təklif edirik”.

Qadın Liderliyi Akademiyasının yaradılmasının vaxtı çatıb

Qadınların liderliyinin və səriştələrinin inkişafına yönəlmiş qlobal proqramların fəal şəkildə işə salınmasının vacibliyini bildirən Ş.Mirziyoyev qeyd edib ki, “UNESCO-nun Statistika İnstitutunun məlumatına görə, qadınlar dünya üzrə elm və mədəniyyət müəssisələrinin rəhbərlərinin yalnız 25%-ni, təhsil menecerlərinin 30%-ni və tədqiqatçıların 33%-ni təşkil edir. Bu, təəssüf ki, qadın hüquqlarının təmin edilməsində bərabərsizliyin hələ də davam etdiyini təsdiqləyir. Bununla belə, gender bərabərliyi UNESCO-nun əsas prioritetlərindən biridir və onun bütün təşəbbüslərinə inteqrasiya edilməlidir. Buna görə də hesab edirik ki, üzv dövlətlər arasında ən yaxşı təcrübələri öyrənmək və mübadilə etmək üçün UNESCO-nun Qadın Liderliyi Akademiyasının yaradılmasının vaxtı çatıb. Biz həmçinin Səmərqənddə dünyanın müxtəlif ölkələrindən görkəmli tədqiqatçıları, rəssamları, müəllimləri və ixtiraçıları bir araya gətirən Təhsil, Mədəniyyət və Elmdə Qadın Liderlərin Qlobal Forumunun keçirilməsini təklif edirik”.

Virtual məkanda dezinformasiyanın yayılmasına, ictimai rəyin manipulyasiyasına və ayrı-seçkiliyə qarşı birgə mübarizənin getdikcə daha çox zərurətə çevrildiyini vurğulayan dövlət başçısı qeyd edib ki, “Biz gənclərin ən yaxşı yaradıcı multimedia işlərini və ideyalarını mübadilə edə biləcəyi Beynəlxalq Uşaq Mədəni Məzmun Festivalının təşkilini təklif edirik. Media savadını, analitik düşüncəni artırmaq və gəncləri manipulyasiyadan qorumaq üçün biz YUNESKO-nun Media və İnformasiya Savadlılığı üzrə Kompleks Strategiyasını hazırlamağı təklif edirik”.

Ümumi təhsil inkişafın əsası kimi

UNESCO-nun baş direktoru Odri Azule Baş konfransın Səmərqənddə keçirilməsini  “tarixi an” adlandıraraq qeyd edib ki, ədəbiyyatda tez-tez dünyanın ən parlaq mədəni qovşaqlarından biri kimi təsvir edilən Səmərqənd təhsil, mədəni irs, elm və informasiya ilə bağlı müzakirələr üçün həyəcanverici fon yaradır. O diqqətə çatdırıb ki, UNESCO təhsil sahəsində qlobal müzakirələrdə öz rolunu möhkəmləndirib. 2023-cü ildə keçirilmiş əvvəlki Baş Konfransın sessiyasında sülh ruhunda təhsil haqqında yeni Tövsiyə qəbul edilib. “Əgər sülh və müharibə haradasa yaranırsa, bu, hər şeydən əvvəl məktəb dərsliklərində baş verir”, – deyə Odri Azule qeyd edib.  Onun sözlərinə görə, COVID-19 pandemiyasının ən gərgin dövründə, məktəblər bütün dünyada bağlandığı zaman, UNESCO milyonlarla şagirdin təhsili davam etdirə bilməsi üçün Ümumdünya Təhsil Koalisiyasını yaradıb.  O.Azule qeyd edib ki, ümumi təhsil təşkilatın əsas prioriteti olaraq qalır. Xüsusilə də təhsilin təhlükə altında olduğu ölkələrdə. Məsələn, Əfqanıstanda, taliblərın qadın və qızların təhsilə çıxışını məhdudlaşdırmaqda davam etdiyi bir vaxtda, UNESCO hər bir insanın təhsil almaq hüququnda israr edir. Bu gün təşkilatın büdcəsinin təxminən 20%-i gender bərabərliyinin təşviqinə yönəldilir.

Bəşəriyyətin xeyrinə texnologiyanın inkişafı 

O.Azule qeyd edib ki, təşkilat texnologiyanın sürətli inkişafını bəşəriyyətin xeyrinə necə yönəltmək barədə tövsiyələr də hazırlayır. Bu istiqamətdə UNESCO Serbiya ilə birlikdə media və informasiya savadlılığı üzrə yeni tədris proqramı hazırlayıb. O.Azulenin sözlərinə görə, əsas sənədlərdən biri, generativ AI kütləvi bir fenomenə çevrilmədən əvvəl 2021-ci ildə qəbul edilmiş süni intellekt etikası tövsiyəsidir.  O. Azuleyə görə, bu sənəd müvafiq sahəni tənzimləyən yeganə qlobal sənədidir. O, konfransda neyrotexnologiyanın etik məsələlərinə həsr olunmuş ilk beynəlxalq standartın müzakirəyə təqdim ediləcəyini söylədi. Standart insanın düşüncə azadlığını, zehni bütövlüyünü və şəxsi məlumatlarını qorumağı hədəfləyir. 

Azərbaycan əcnəbi tələbələr üçün təhsil imkanı yaradır  

Baş konfransda çıxış edən xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov təhsil sahəsində dayanıqlı inkişaf baxımından Azərbaycan tərəfindən görülən işlərin əhəmiyyətini vurğulayaraq, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 8 iyul 2023-cü il tarixli Fərmanı ilə təsis olunmuş Heydər Əliyev Beynəlxalq Təhsil Qrantı proqramı çərçivəsində İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və Qoşulmama Hərəkatının üzv ölkələrindən hər il 100 tələbəyə, ümumilikdə 5 il ərzində 500 tələbəyə Azərbaycanda təhsil almaq imkanı yaradıldığını bildirib.

Nazir çıxışında  Azərbaycanda həyata keçirilən təhsil islahatlarına, rəqəmsal savadlılığa, gənclərimiz üçün Elm, Texnologiya, Mühəndislik və Riyaziyyat imkanlarına qoyulan sərmayələrə toxunaraq, 2030-cu ilin Gündəliyinə, xüsusilə də təhsil üzrə 4-cü dayanıqlı inkişaf məqsədinə böyük əhəmiyyət verildiyini və Azərbaycan-YUNESKO Etimad Fondu vasitəsilə də bir sıra layihələrin dəstəkləndiyini qeyd edib.

Sabahın bacarıqlarını formalaşdırmaq

UNESCO Baş Konfransda Təhsil Komissiyasının tərkib hissəsi kimi “Bu gün öyrənmək, sabaha rəhbərlik” adlı nazirlər dialoquna ev sahibliyi edib. Sabahın bacarıqlarını formalaşdırmaq üçün təhsil nazirlərini bir araya gətirən tədbirdə çıxış edən UNESCO-nun baş direktorunun köməkçisi Stefania Giannini qeyd edib ki, gənclər sürətlə dəyişən mühitə uyğunlaşmalıdırlar. 2030-cu ilə qədər avtomatlaşdırma 90 milyon işi əvəz edə bilər, eyni zamanda 170 milyon yeni iş yeri yarada bilər. İrəliyə doğru davam etmək üçün təhsil sistemləri yaşıl və rəqəmsal bacarıqlara, problemlərin həllinə və tənqidi düşüncəyə diqqət yetirməlidir. “Təhsil sürətlə davam etməlidir. O, dəyişikliyi qabaqcadan görməli və öyrənənləri gələcəyə hazırlamalıdır”.
Konfransda qeyd olunub ki, dünyada 730 milyondan çox yaşlı insan hələ də oxuya və yaza bilmir.  Bir çox təhsil nazirləri əsas savadlılıq və riyazi bacarıqlardakı kritik boşluqdan danışıblar və bu bacarıqların müxtəlif ölkələrdə durğunlaşdığını və ya azaldığını vurğulayıblar. Norveçin təhsil naziri Kari Nessa Nordtun məktəblərdə texnologiyadan istifadənin balanslaşdırılmasına ehtiyac olduğunu söyləyib: “Mənə görə, siniflərdə yeni texnologiyalar tətbiq etməyə başlayanda kifayət qədər kritik suallar verməyə başlamamışıq...Tam aydın deyim ki, rəqəmsal səriştə xüsusilə süni intellekt əsrində vacibdir, lakin tənqidi düşünmə və rəqəmsal mühakimə qabiliyyəti çox vacibdir”. 

Afrika qitəsində çoxlarının gələcəyinə ümid bəslədiyi 15-35 yaş arası 420 milyondan çox gənc var. Kot-d'İvuarın təhsil naziri Mariatu Kone təhsil sistemlərinin təkcə texniki bacarıqların deyil, həm də sosial və emosional səriştələrin inkişaf etdirilməsində xüsusi rolunun vacibliyini vurğulayıb: “Bu əsas bacarıqlar gənclərin bu günün və sabahın işçi qüvvəsində inkişaf etməsi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir və daim texnoloji, iqtisadi və sosial transformasiyalara uyğunlaşmalıdırlar”.

Çinin təhsil naziri Jinpeng Huai də texnologiyanın təhsil sistemlərində əldə edə biləcəyi faydaları qeyd edib: “Təhsil Nazirliyi erkən uşaqlıq və ibtidai məktəblərdən tutmuş orta məktəblərə və universitetlərə qədər bütün təhsil səviyyələrində AI-nın inteqrasiyasını təşviq edir, eyni zamanda elm və texnologiya sahəsində AI tətbiqlərini inkişaf etdirir. Məktəblərə, direktorlara və müəllimlərə dəstək olmaq üçün geniş çeşidli yetkin alətlər hazırlanmışdır”. Onun sözlərinə görə, gəncləri gələcək üçün təchiz etmək üçün bacarıqların formalaşdırılması həm rəqəmsal alətləri mənimsəmək, həm də oflayn rejimdə öyrətmək deməkdir. 

İqlim fəlakətlərinin öhdəsindən gəlmək üçün təhsil

Baham adalarının təhsil və peşə təhsili naziri Qlenis Hanna Martin uşaqları iqlim böhranı ilə mübarizəyə hazırlamaq üçün müxtəlif bacarıqlara ehtiyac olduğunu vurğulayıb. O, şagirdlərin günəş enerjisi sistemini necə yenidən qurmağı, yağış sularını idarə etməyi və ya kolluqluqları necə gücləndirməli olduqlarını söyləyib. “Bu böhranı uşaqlarımız yaratmayıb. Onlar bu böhranla ən uzun müddət yaşayacaqlar, ona görə də sadə bir sual verirəm: bu an bizdən nə tələb edir? Bu, dürüstlük tələb edir. Şagirdlərə aydın məlumat verməli və açıq danışmalıyıq”.

Müzakirələrdə bir çox digər nazirlər də iştirak edib, təcrübələrini bölüşüblər. Onlar etiraf etdilər ki, YUNESKO artıq öz ölkələrində milli kurikulumların və təhsil siyasətinin formalaşdırılmasında onlara kömək etməkdə mühüm rola malikdir. 

- Qlobal Bacarıqlar Akademiyası vasitəsilə UNESCO 2029-cu ilə qədər 10 milyon gənci və böyükləri rəqəmsal, yaşıl və sahibkarlıq bacarıqları ilə təchiz etməyi hədəfləyir.
-Yaşıllaşdırma Təhsil Tərəfdaşlığına indi 90 Üzv Dövlət və 1500 təşkilat daxildir və iqlim təhsilini kurikulumlar və icmalar arasında inteqrasiya edir.
-Rəqəmsal Transformasiya üzrə Əməkdaşlıq Təşkilatı hökumətlərə inklüziv milli strategiyalar hazırlamağa kömək edir.
-UNESCO, həmçinin müəllimlər, öyrənənlər və siyasətçilər üçün rəqəmsal və süni intellekt bacarıqlarının yaradılmasında ölkələri dəstəkləyir.

UNESCO təhsilin inklüziv və davamlı olması və hər bir şagirdin sürətlə dəyişən dünyada inkişaf etmək üçün lazım olan bacarıqlara malik olmasına nail olmaq və təhsilin gələcəyini formalaşdırmaq məqsədilə hökumətlərlə işləməyə davam edəcək. 

Fövqəladə vəziyyətlərdə ali təhsil...

Konfrans çərçivəsində təşkil olunan “Fövqəladə vəziyyətlərdə ali təhsil: potensialın açılması və gələcəklərin bərpası” adlı beynəlxalq tədbir ali təhsilin davamlı inkişaf və sülh quruculuğunda mühüm rolunu ön plana çıxarıb. Tədbiri açan Norveçin təhsil naziri Kari Nessa Nordtun ölkəsinin qaçqın tələbələrin keyfiyyətli və inklüziv ali təhsil imkanlarına çıxışını təmin etmək öhdəliyini bir daha təsdiqlədi. “Fövqəladə vəziyyətlərdə ali təhsil – icmalarını yenidən quracaq və onlara rəhbərlik edəcək insanları gücləndirir”.

Panel müzakirələrində iştirakçılar ali təhsilin dayanıqlığının artırılması, innovasiyaların tətbiqi və beynəlxalq əməkdaşlığın gücləndirilməsi yollarını müzakirə ediblər.

UNESCO-nun Təhsil üzrə Baş direktor müavini Stefaniya Ciannini qeyd edib ki, hazırda 120 milyondan çox insan münaqişələr, təqiblər və ya təbii fəlakətlər nəticəsində didərgin düşüb. O vurğulayı ki, fövqəladə vəziyyətlərdə təhsil üzrə reaksiyalar əsasən ibtidai təhsilə yönəldilsə də, ali təhsil uzunmüddətli sülh və sabitlik üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Hazırda qaçqınların cəmi doqquz faizi ali təhsilə çıxış əldə edə bilir, halbuki bu göstərici qlobal miqyasda 44 faizdir. “İnklüziv, ədalətli və dayanıqlı ali təhsilə çıxış bir neçə nəfərə verilən imtiyaz deyil, hər kəsin hüququdur – hətta böhran dövrlərində də”.

Fələstin Dövlətinin Təhsil və Ali Təhsil naziri Əmjad Saad Süleyman Barham böhran dövrlərində təhsilin davamlılığının təminində texnologiya və innovasiyanın rolunu vurğulayıb və Qəzzada inklüziv ali təhsilin bərpası, həmçinin texniki və peşə təhsili istiqamətində səyləri qeyd edib. “Fələstində təhsil sektoru dərin çətinliklərlə üz-üzədir, lakin fələstinli tələbələrin, alimlərin və müəllimlərin yaradıcılığı və dözümlülüyü bu dayanıqlığın əsas göstəricisidir”.

Filippininin Ali Təhsil üzrə Komissiyasının sədri Şirli C.Aqrupis təhsil dayanıqlığının gücləndirilməsinin və böhranlara hazırlığın təhsilə inteqrasiyasının zəruriliyini vurğulayıb. “Bu səylər, siyasət islahatları, texnoloji investisiyalar, institusional təlimlər və icma səfərbərliyi tək bir viziona xidmət edir: ali təhsil qeyri-sabitlik dövrlərində sabitləşdirici qüvvə olmalıdır. Biz birlikdə təmin edə bilərik ki, hər bir fəlakət zamanı ali təhsil ilk itki deyil, ümidin və gələcəyin bərpasına atılan ilk addım olsun”.

Zambiyanın Təhsil Nazirliyinin Təhsil Xidməti üzrə Daimi Katibi Kelvin Mambve qaçqınlar və didərgin düşmüş tələbələr üçün çıxış və inklüzivliyin artırılması istiqamətində ölkə siyasətini təqdim edib.  O, həmçinin UNESCO Kvalifikasiyalar Pasportunun (UQP) inklüzivliyi təşviq etmək və siyasət dəyişikliklərinə təkan vermək baxımından əhəmiyyətini vurğulayıb. “UNESCO Kvalifikasiyalar Pasportu təkcə tanınma aləti deyil. O, yalnız diplomları və ixtisasları deyil, insanın ləyaqətini də tanıyır”. 

Kolumbiyanın UNESCO yanında daimi nümayəndəsi və səfiri Laura Andrea Gilyem Qloriya ən həssas qrupları əhatə edən təhsil sisteminə üstünlük verilməsinin və onun maliyyələşdirilməsinin vacibliyini vurğuladı. “Biliklərə çıxışın demokratikləşdirilməsi və bərabərsizlik uçurumlarının azaldılması zəruridir. Bu, xüsusilə aşağı gəlirli ailələrdən, kənarlaşdırılmış qruplardan və ya fövqəladə vəziyyət şəraitində yaşayan gənclərə ali təhsilin ən yüksək pillələrinə çıxış imkanı verəcək”.

Qlobal Universitetlər Akademiyasının prezidenti professor Sveyn Stolen tərəfdaşlığın koordinasiyalı və davamlı irəliləyişin təməli kimi rolunu vurğuladı. O qeyd etdi ki, ali təhsil müəssisələrinin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən əməkdaşlıq UNESCO Kvalifikasiyalar Pasportu kimi təşəbbüsləri tamamlayan ekosistem yarada bilər. “Universitetlər öyrənməyə çıxışı genişləndirməyə can atırlar, lakin bunu təkbaşına edə bilməzlər. Əməkdaşlıq həyati əhəmiyyət daşıyır, eləcə də proqramların qaçqın tələbələrin özləri ilə birgə hazırlanması”.

Sonda Haitinin UNESCO yanında daimi nümayəndəsi və səfiri Lila Deskiron iştirakçıları dünya miqyasında mövcud böhranlar fonunda heç bir tələbənin geridə qalmamasını təmin etmək üçün səyləri davam etdirməyə çağırıb. “Biz gənclərin ali təhsilə çıxışını təmin etməli və gələcək nəsillər üçün ümidin qorunmasına çalışmalıyıq”. 

Tədbir göstərib ki, fövqəladə vəziyyətlərdə ali təhsil sülhü, sabitliyi və bərpanı həm böhran dövründə, həm də ondan sonrakı mərhələdə möhkəmləndirir. O, həmçinin böhran dövrlərində ali təhsilin milli siyasətlərə və hüquqi çərçivələrə inteqrasiyası, məqsədyönlü maliyyələşdirmə və güclü tərəfdaşlıqlarla dəstəklənən sistemli yanaşmanın vacibliyinə dair çağırışla yekunlaşıb. 

Qeyd edək ki, UNESCO-nun 43-cü sessiyası son 40 ildə ilk dəfə Parisdəki qərargahdan kənarda, Orta Asiyada keçirildiyi üçün tarixi əhəmiyyət kəsb edir. 190 ölkədən və 60-dan çox beynəlxalq təşkilatlardan 3000-ə yaxın nümayəndənin, o cümlədən 70-ə yaxın yüksək vəzifəli şəxsin iştirak etdiyi bu forum regionun ən nüfuzlu qlobal konfranslarından birinə çevrilib. Tədbirin gedişini  500-dən çox jurnalist işıqlandırıb.