Afantaziya: Görmədən düşünmək və xatırlamaq

Hər kəs ağlında təsvirləri "görə" bilmir. Bunu bacarmayanlar isə başqa cür təsəvvürlərə malikdirlər.

Bir-birinə baxan iki başın konturları: Birində qırmızı alma təsviri var, digərində isə afantaziya anlayışını göstərmək üçün "alma" da daxil olmaqla bir neçə təsviri söz. Afantaziya olan insanlar məlumatı zehni şəkillərlə (sağda) deyil, sözlərlə (solda) emal edə bilirlər.

Afantaziya insanların zehnində təsvirləri görmədiyi və ya "görə bilmədiyi" vəziyyətdir. Bunun əvəzinə onlar düşüncələrini sözlər, rəqəmlər və ya fikirlər vasitəsilə formalaşdırırlar.

Afantaziya əlillik deyil. Bu, məlumatı emal etmək və xatirələri xatırlamaq üçün sadəcə fərqli bir üsuldur. İnsanların təxminən 4 faizində bu qeyri-adi düşüncə tərzi mövcuddur.

Gözlərinizi yumun və tüklü bir pişik təsəvvür edin. Pişik hansı rəngdədir? Pişik nə edir? Bu cür suallar verildikdə, bir çox insanın beynində canlı bir görüntü yaranacaq. Ancaq afantaziya olanlar bunu etmir. Afantaziya olan insanlar pişik haqqında nə düşündüklərini bilirlər. Onlar hətta pişiyin ümumiyyətlə necə göründüyünü təsvir edə bilərlər. Lakin bunu psixi obrazdan istifadə etmədən edirlər.

Afantaziya xatirələri hansı formada xatırlamağa da təsir edə bilər. Afantaziyası olan insanlar vizual detalları xatırlamaqda çətinlik çəkirlər və daha çox konseptual və ya mücərrəd formada düşünməyə meyillidirlər. Bu xüsusiyyət hətta görmədən başqa hisslərə də təsir göstərə bilər. Məsələn, afantaziya olan bir insan eşitmə səslərini təsəvvür edə bilməz. Lakin bu, onların bu səsləri tanımasına mane olmur.

İndi təsəvvür edin ki, şokoladlı peçenye yeyirsiniz. Əksər insanlar ağızlarında peçenyenin dadını hiss etmirlər, amma şokoladlı peçenyinin hansı xüsusiyyətlərin dadına bənzədiyini bilirlər. Afantaziyası olan insanlar üçün bu, əlamətlər və xüsusiyyətlər ilə "vizuallaşdırma" deməkdir.

Amerikalı bioloq Kreyq Venter insan genomunu ilk dəfə ardıcıllıqla tərtib edən komandaya rəhbərlik edib. O, elmi nailiyyətlərini qismən afantaziyasına borclu olduğunu düşünür və bunun ona mürəkkəb məlumatlar haqqında unikal üsullarla düşünməyə və yeni həllər tapmağa kömək etdiyini bildirir.

Bəzi çox yaradıcı insanlarda da bu xüsusiyyət var. Məsələn, "Pixar" animasiya şirkətinin həmtəsisçisi Eduin Katmull afantaziya sahibidir.

Beyin analizləri göstərir ki, afantaziya olan insanlar zehni görüntülərdən istifadə edən insanlardan fərqli olaraq səslərə daha fərqli reaksiya verirlər.