Şagirdlərə elmi araşdırma aparmağı öyrətməyin əsas prinsipləri

Günümüzdə şagirdlər yerli və beynəlxalq səviyyədə bir çox elmi konfranslara, konqreslərə qatılır, müxtəlif proyektlər və çalışmalarda apardıqları elmi tədqiqatlar barədə elmi məqalələr yazırlar. Buna görə də şagirdlərə tədris prosesində elmi tədqiqat qabiliyyətlərinin aşılanması vacibdir.

“Azərbaycan müəllimi” bildirir ki, müasir toplumların təhsil qurumlarının əsas hədəflərindən biri araşdıran və sorğulayan şagirdlər yetişdirməkdir. Məktəbəqədər təhsildən başlayaraq təhsilin hər səviyyəsində şagirdlərin araşdırma aparmaq, elmi mövqe tuta bilmək, tənqidi düşüncə, sorğulama bacarığı, problem həll etmə və qərar vermə qabiliyyətlərinin inkişafı üçün addımlar atılmalıdır.

Elmi tədqiqat bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün şagirdlərə elmi araşdırmanın əsas prinsiplərini aşılamaq vacibdir. Bu prinsiplərə aşağıdakılar daxildir:

Təcrübə və müşahidə: Şagirdlərə elmi məsələləri müşahidə etməyi və təcrübələr aparmağı öyrətmək
Həmin məlumatların təhlili: Toplanmış məlumatların düzgün təhlil edilməsi və nəticələrin qiymətləndirilməsi
Təkrarlama və doğrulama: Şagirdlərə tapdıqları nəticələrin doğru olub-olmaması üçün təcrübələri təkrarlamağı göstərmək.

Tədqiqat metodları ilə tanışlıq şagirdlərə müxtəlif elm sahələrində tətbiq olunan araşdırma üsullarını öyrədir:

Kvantitativ və keyfiyyətli tədqiqatlar: Şagirdlərə anketlər, müsahibələr və statistik təhlillər yolu ilə məlumat toplamağı öyrətmək
Eksperimental yanaşmalar: Laboratoriya işləri və sahə araşdırmaları vasitəsilə təcrübə keçirməyi təşviq etmək
Elmi ədəbiyyatın araşdırılması: Şagirdlərə mövzularla bağlı elmi məqalə və kitablardan istifadə etməyi öyrətmək, beləliklə, onların məlumat bazalarını genişləndirmək.

Tənqidi düşünmə və analitik yanaşmaların təkmilləşdirilməsi

Elmi tədqiqatda vacib aspektlərdən biri tənqidi düşünmə bacarığıdır. Bu bacarıq şagirdlərin:

– Əldə etdikləri məlumatları obyektiv və tərəfsiz qiymətləndirməsinə kömək edir;
– Alternativ yanaşmaları və həll yollarını analiz etmələrini təmin edir;
– Əks arqumentləri dinləyərək təhlil etməyə yardım edir.

Elmi hesabat yazma və nəticələrin təqdim edilməsi
Elmi araşdırma bacarığının inkişaf etdirilməsi şagirdlərin topladığı məlumatları aydın şəkildə təqdim etmə bacarığı ilə də əlaqəlidir:

Yazılı hesabatlar: Şagirdlərə elmi tədqiqatın nəticələrini düzgün və dəqiq şəkildə yazmağı öyrətmək onların analitik düşünmə bacarıqlarını daha da gücləndirir.
Şifahi təqdimatlar: Araşdırma nəticələrinin şifahi təqdimatlarını hazırlamaq şagirdlərə düşüncələrini başqalarına izah etməyi öyrədir.
Qrafiklər və cədvəllər: Məlumatların vizuallaşdırılması vasitəsilə onları daha asan başa düşülən etməyi öyrədir.

İnteraktiv və inteqrativ tədris yanaşmaları
Layihə əsaslı öyrənmə (PBL): Şagirdlərə real həyat problemləri üzərində işlər görmək və tədqiqatlar aparmaq imkanları yaratmaq. Bu, onlara praktik təcrübə qazandıracaq.
Bilik və bacarıqların inteqrasiyası: Müxtəlif fənlərdə əldə edilən biliklərin birləşdirilməsi şagirdlərin geniş və kompleks məsələləri həll etmələrinə imkan verir.
Qrup işləri və əməkdaşlıq: Şagirdlər arasında əməkdaşlıq və fikir mübadiləsi üçün qrup işləri təşkil etmək onlara komanda şəklində tədqiqat aparmağı öyrətmək.

Texnologiyaların tətbiqi
İnformasiya texnologiyalarının istifadəsi: Şagirdlərə elmi araşdırmalar üçün müasir texnologiyalardan istifadə etməyi öyrətmək, məsələn, statistik proqramlar, məlumat bazaları və onlayn araşdırma alətləri;
Simulyasiya və modelləşdirmə: Şagirdlərə real tədqiqatlarda istifadə olunan simulyasiya və modelləşdirmə alətlərindən necə istifadə edəcəklərini göstərmək

Şagirdlərdə elmi araşdırma bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi onların tədqiqat metodlarını öyrənməsi, tənqidi düşünmə və analitik bacarıqlarını inkişaf etdirməsi üçün əhəmiyyətlidir. Müxtəlif yanaşmalar, təcrübə və metodlarla bu bacarıqların inkişafı təmin edilə bilər. Beləliklə, şagirdlər həm elmi dünyagörüşünü genişləndirir, həm də həyatın müxtəlif sahələrində qarşılaşdıqları problemləri daha yaradıcı və səmərəli şəkildə həll edə bilərlər.

Bu yanaşmalarla şagirdlərdə elmi araşdırma bacarıqları formalaşdırılacaq və onların gələcəkdə akademik və peşə sahələrində daha uğurlu olmalarına təkan veriləcək.