Uşaqlara verdiyimiz yanlış suallar - MƏQALƏ

Uşaqlara verdiyimiz yanlış suallar

Öyrətdiyimiz bilikləri şagirdlərin necə mənimsədiyini aşkarlamaq üçün onlara müəyyən suallar veririk. Elə suallar var ki, onlar artıq qəlibləşib. Amma bu suallar quruluşuna görə səhvdir. Yəni eşitmək istədiyimiz cavabla verdiyimiz sual tərs mütənasiblik təşkil edir. Keçək həmin suallara:

1. Yarpaq nə rəngdə olur?

Bu suala uşaqlar cavab olaraq “yaşıl” cavabını verirlər və biz bu cavabla qane olub doğru hesab edirik. 

  1 ildə 4 fəsil var. Hər fəsilin xarakterik xüsusiyyətlərindən aslı olaraq yarpaqların rəngi sarı, yaşıl, qəhvəyi, qırmızı ola bilir. Ona görə də suallar belə olmalıdır;

1.  Hansı fəsildə yarpaqlar saralır?
2. Hansı fəsildə yarpaqların rəngi yaşıl olur?
3. Fəsilə görə yarpaqların rəngi necə dəyişir?
4. Yarpaqlar hansı rənglərdə ola bilər?

1. Hansı fəsildə yağış yağır?

Şagirdlərə hər fəslin xarakterik xüsusiyyətlərin öyrədirik. Yayda isti olur, qışda soyuq və.s. Bəli, bu xarakterik xüsusiyyətlər mövcuddur. Amma biz iqlim dəyişikliyinin nə olduğunu yaşa uyğun olaraq şagirdlərə izah etməliyik.

Müəllim deyir: Yağış ancaq yaz və payız aylarında yağır. 

Uşaq isə yayda bu təbiət hadisəsi ilə rastlaşanda təəccüblənir. “Axı indi yaydır?”

Ona görə də bu sualı belə versək doğru olar;

• Hansı fəsildə tez-tez yağış yağır?

1. Ev heyvanları hansılardır?

Uşaq: 

• at, it, pişik və.s

Hər ölkənin özünəməxsus iqlimi, heyvanları və adətləri var. Afrika və Hindistanda filləri və meymunları ev heyvanı kimi bəsləyirlər. 

Ona görə də mövzu izah olunarkən uşaqlara bu istisnalar haqqında məlumat verilməlidir. 

Sualı belə qoysaq daha məqsədə uyğun olar:

1. Biz hansı heyvanları ev heyvanı kimi bəsləyirik?

QEYD: evdə saxlanan heyvanlarla, fermada saxlanan heyvanlar fərqlidir. Ferma heyvanları məhsul əldə etmək üçün, evdə saxlanan heyvanlar isə zövq üçün saxlanılır.  Amma biz uşaqlara “Ev heyvanları hansılardır?” sualını verdikdə ferma heyvanlarını nəzərdə tuturuq. 

  Təbiətdə ev pişiklri ilə yanaşı vəhşi pişiklərdə var. Ona görə də uşaqlara izah etmək lazımdır ki, yaşayış tərzinə görə heyvanların xarakteri formalaşır və ya dəyişir. Məsələn:

Toyuq quşdur, amma uçmur. Çünki, yem axtarmaq və yuva tikmək kimi məcburiyyətləri yoxdur. Ona görə də nəsil dəyişdikcə uçmaq qabiliyyətini zamanla itirmişdir. 

1. Kirpini uşaqlara “alma” yeyən heyvan kimi sevdirmişik. Ona görə də uşaqlar onu otyeyən heyvan kimi tanıyır. Amma kirpi yırtıcıdır. Kənd yerlərində kirpini ona görə saxlayırlar ki, həyətdə ilan, koramal, siçovul olmasın. Kirpi adı çəkilən bu heyvanları boğur və udur. 

1. Ayı vəhşi heyvandır. Ət yeyir. Uşaqlara isə öyrədirik ki, ayı bal və armud yeyir. Uşaqlarda düşünür; vəhşi heyvanlar bitki ilə qidalanır?

Pişik və itlərdə ət yeyir onda belə çıxır ki, bu heyvanlarda vəhşidir. 

əslində “vəhşi” sözünün əsl mənası öz-özünə, başlı-başına böyüyən deməkdir. Yəni onlara heç kim ev tikmir, heç kim yemək vermir. Onlar özü-özlərini təmin edir. Ona görə də “meşə heyvanları”, “yırtıcı” sözlərini yerinə uyğun işlətmək lazımdır. Meşədə yaşayan bütün heyvanlar vəhşidir. Ət yeyən heyvanlar isə “yırtıcı”dır. 

1. Alma (istənilən meyvə ola bilər) harda bitir?
2. Alma ağacda bitir
3. Alma bağda bitir
4. Alma Qubada bitir

Əslində hər cavaba uyğun doğru sual var.

1. Almanı harda əkirlər? ( Bağda)
2. Alma ən çox hansı regionda bitir? (Qubada)
3. Alma nəyin üstündə bitir? ( və ya: Alma harda yetişir?) (ağacda) 

Bu sualları tərəvəzlərin üzərinə də köçürmək olar. 

1. Pomidoru harda əkirlər ?(bostanda)
2. Pomidor harda bitir? (ləkdə)
3. Pomidor hansı regionda yetişir? (Xaçmazda)

Qarpız və yemiş bostanda əkilir. Amma biz uşaqlara onların meyvə olduğunu öyrədirik.  Qarpız və yemiş bitkilər sinifinin giləmeyvə qrupuna daxildir. 

1. Say öyrədərkən uşaqlara 1-dən 10-dək saymaq öyrədirik. Bu məntiqlə belə çıxır ki, “1” ən kiçik rəqəmdir. “9” rəqəminin tədrisindən sonra  isə “0”ı öyrədirik.  Say öyrədən zaman da “0”dan saymağı öyrətməliyik.  Bu zaman uşaq “0”ın yoxluğu təmsil etdiyini qavrayacaq. 

1. Hansı tərəvəzlər torpağın altında bitir?

Cavab: kartof, soğan, sarımsaq, yerkökü, çuğundur, turp

Bütün bitkilər torpaqda əkilir. Torpaq qazılır, şumlanır, toxum səpilir. Yəni bütün bitkilər torpağın altında bitir. Yəni, doğru sual belə olmalıdır:

• Hansı tərəvəzlərin bəhrəsi torpağın altında, kök hissəsi isə torpağın üstündə bitir?

1. Şagirdlərə öyrədirik; Bizimlə birgə evdə yaşayan adamlar “ailə” adlanır. Sonra isə deyirik: “Ailə” ana-ata bacı və qardaşlardan ibarət kollektivdir. 

Bəzi uşaqlar nənə-babası və ya xala-bibisi, dayı-əmisi ilə bir evdə yaşayır. Ona görə də bu ifadə onlarda çaşqınlıq yaradır. “Ailə” dedikdə onlarında adını çəkirlər. Deməli uşaqlarımıza ailə, yaxın qohum, uzaq qohum anlayışlarını doğru izah etmək vacibir. 

     Düzgün verilən suallar uşaqlarda məntiqi, oxşar və fərqli cəhətləri ayırd etmə keyfiyyətləri formalaşdırır. Bununla uşaqlarda müqayisə etmə, analiz etmə qabiliyyəti formalaşır. Ümumiyyətlə bilik o zaman savada çevrilir ki, bildiklərimizi analiz-sintez etmə bacarığına yiyələnirik. Təhsilində əsas məqsədi savadlı şəxsiyyətlər yetişdirməkdir. 

Əfsanə İspəndiyarova (Əfsanə Laçın)

Kaspi uşaq bağçası Ağ şəhər filyalı- Baş müəllim / uşaq yazıçısı