Dərsliklərin dili şagirdlər üçün anlaşılandırmı?

Dərsliklərin dili şagirdlər üçün anlaşılandırmı?

Aydın dillə yazılmış, rahat qavranılan dərsliklər keyfiyyətli təhsilin əsas komponentlərindəndir. Bəs bugünkü dərsliklər şagirdlər üçün kifayət qədər anlaşıqlıdırmı?

"Azərbaycan müəllimi” olaraq mövzu ilə bağlı mütəxəssislərin fikirlərini öyrəndik.

Azərbaycan Təhsil İnstitutundan sorğumuza cavab olaraq bildirilib ki, riyaziyyat, kimya, bologiya, həyat bilgisi kurikulumları təkmilləşdilib, yeni yazılan təbiət fənn kurikulumu isə 2024 cü ildə təsdiq edilib. 5 fənn (Azərbaycan dili (tədris dili), ədəbiyyat, fizika, informatika, coğrafiya) kurikulumu təkmilləşdirilib və təsdiqlənmə mərhələsindədir. 3 fənn (Azərbaycan tarixi, ümumi tarix, xarici dil) kurikulumunun təkmilləşdirilməsi yekunlaşmaq üzrədir. Digər fənlərin kurikulumlarının təkmilləşdirilməsinə başlanılıb.

Məsələnin digər tərəfi isə dərsliklərin təkcə proqram baxımından deyil, məzmun və dil baxımından nə dərəcədə effektiv olmasıdır. Eyni zamanda bu gün təkmilləşdirilən dərsliklərin tədrisdə kütləvi şəkildə istifadə edilməsi üçün ən azı iki il zaman lazımdır. 

Bu mövzuda Azərbaycan Dillər Universitetinin müəllimi, ədəbiyyatşünas Qismət Rüstəmov bildirib ki, bəzi dərsliklərdə mətnlər tərcüməyə bənzədiyi üçün şagirdlər üçün qavranılması çətin olur:

“Bəzən adama elə gəlir ki, bu mətnlər başqa dildən uğursuz uyğunlaşdırmadır. Mövcud dərsliklərin anlaşıqlığını dəqiq qiymətləndirmək üçün geniş sorğulara və detallı təhlilə ehtiyac var”.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycan dili və ədəbiyyat dərsliklərində üslub xətaları çoxdur. Ədəbiyyat dərsliklərinin tarixi-xronoloji prinsipə əsasən hazırlanması bir çox problemlər yaradır:

“Məsələn, 5-6-cı sinif şagirdlərinə Füzuli və Nəsimi kimi mürəkkəb poetik dili olan müəlliflər təqdim edilir. Onlar bu mətnləri anlamaq əvəzinə sadəcə əzbərləməli olurlar. Ədəbiyyat tədrisində məntiq sadədən mürəkkəbə doğru qurulmalı, aşağı siniflərdə daha çox hekayə və əhvalatlara fokuslanılmalıdır".

Qismət Rüstəmov həmçinin ana dili dərsliklərindəki metodoloji problemlərə də toxunub:

“Ana dilini öyrətməli olan dərsliyin özündə dil problemlidir. Üstəlik, dərsliklərimiz yaxşı redaktora ehtiyac duyur. Redaktor institutunun sıradan çıxması böyük faciədir. Dil haqqında çoxsaylı illüziyalar var, onlardan biri də ünsiyyət illüziyasıdır, yəni hamı hər gün bu dildə danışır deyə, elə bilir ki, onu çox yaxşı bilir, halbuki nitq və dil ayrı anlayışlardır”.

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Uşaq ədəbiyyatı şöbəsinin rəhbəri Qəşəm Nəcəfzadə də bu fikirlərlə razıdır. O, Azərbaycan dili dərsliklərində təqdim edilən ədəbi materialların çox bəsit olduğunu bildirir və üslub xətalarının geniş yayıldığını qeyd edir:

“Dərsliklərdəki məqalələr və şeirlər uşaqlara vətənpərvərlik və insanpərvərlik aşılamalıdır. Dərsliklərin müzakirələrinə müxtəlif fikirli, tənqidi düşünə bilən mütəxəssis cəlb olunmalıdır”.

Qəşəm Nəcəfzadə dərsliklərdə müəllif adlarının natamam yazılmasını da ciddi problem kimi dəyərləndirir:

“Məsələn, müəllif "N.Həsənov" olaraq qeyd olunur. Şagirdlər müəllifin kim olduğunu bilmir. Halbuki biz Abdulla Şaiqi, Mirzə Ələkbər Sabiri məhz dərsliklərdən öyrənmişik. Müasir şagirdlər isə kimlərdən nə öyrəndiklərini bilmirlər”.

O, dərsliklərdə cümlə quruluşu səhvləri və ifadə xətalarının da tez-tez rast gəlinən hallar olduğunu vurğulayır:

"Məsələn: "Mən daha yekə oğlanam, gərək elektrikə dəyməsin əlim” – burada işlənən “yekə” sözü məzmuna uyğun gəlmir və ədəbi dilə aid deyil”.

Mütəxəssislərin fikrincə, dərsliklərin yenidən hazırlanması və müasir tələblərə uyğun təkmilləşdirilməsi vacibdir. Seçilən mətnlər, dil qaydaları və üslub peşəkar səviyyədə işlənməli, tədris proqramı şagirdlərin yaş qrupuna uyğunlaşdırılmalıdır.