Uşaqlar üçün fəlsəfə sistemi nədir?

Uşaqlar üçün fəlsəfə sistemi nədir?

Təhsil trendləri və metodologiyalarını izləyənlər “Uşaqlar üçün fəlsəfə” - P4C (Philosophy for Children) abreviaturu ilə tez-tez rastlaşırlar. Bu ifadənin arxasında dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində uşaqlara düşünmək və əsaslandırmaq bacarıqlarını öyrədən geniş təhsil hərəkatı dayanır.

“Uşaq” və “fəlsəfə” sözlərini bir araya gətirən P4C sisteminin əsas məqsədi uşaqların təbii düşüncə tərzinin inkişafını təmin etməkdir.

Dünyada getdikcə genişlənən bu hərəkat ölkəmizdə hələ ki, kifayət qədər tanınmır. Bununla belə, P4C artıq regionun bir çox ölkələrində uşaqların potensiallarını üzə çıxarmaq üçün geniş istifadə olunur.

P4C insanın təhsili və bütün həyatı boyu ehtiyac duyduğu tənqidi və yaradıcı düşünmə bacarıqlarını inkişaf etdirir. Uşaqlar onlarla paylaşılan hekayə, film və ya şəkil haqqında birlikdə söhbət edərək suallar verməyi, fikirlərini sərbəst açıqlamağı, dostlarını dinləməyi, onların arqumentlərinə etiraz edərkən diqqətli olmağı və əməkdaşlığı öyrənirlər.

P4C təlimi ilə məşğul olanlar bildirir ki, hərəkatın məqsədi uşaqlara filosofların əsərlərini və ya fəlsəfə tarixini öyrətmək deyil. Məqsəd uşaqlara düşünməyi, doğru sual verməyi öyrətməkdir. P4C təhsil yanaşmasını inkişaf etdirən Metyu Lipman hesab edir ki, uşaqlara xas olan maraq və kəşf etmək istəyi fəlsəfə ilə birləşdikdə gələcəkdə uşaqları daha çevik və aktiv düşünən insanlara çevirəcək.

ABŞ-nin “Uşaqlar üçün Fəlsəfənin İnkişafı İnstitutu” (IAPC) Lipmanın metodundan istifadə etməklə uşaqları öz fəlsəfi suallarını formalaşdırmağa təşviq edir. IAPC birbaşa məktəblilərdən əlavə, peşəkar müəllimlər, təhsil idarəçiləri və siyasətçilər də daxil olmaqla bir neçə qrupla işləyir. IAPC öz kurikulumlarını hazırlamaq və həyata keçirmək üçün dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan pedaqoqlara və arzu edənlərə təlim keçir.

Lipmandan sonra bir çox mütəfəkkir və pedaqoq da uşaqlar üçün fəlsəfə metodunu müdafiə edib. Onlardan biri də Havai Universitetinin professoru Tomas Ceksondur. Cekson fəlsəfə təhsilinin uşaq bağçasından başlanılmasını, ibtidai təhsil kurikulumuna daxil edilməsini və müntəzəm kurs kimi tədris olunmasını vacib sayır. Cekson konsepsiyası P4C-nin uşaqların aşağıdakı qabiliyyətlərini inkişaf etdirdiyini təsdiqləyib:

1. Şəxsiyyəti formalaşdıran bacarıqlar:

• Uşaqların özünə inamı;
• Düşüncələrini əsaslandırmaqla bölüşmək;
• Özünü tənqid etmək bacarığı;
• Öz fikirlərini başqaları qarşısında müdafiə edə bilmək və lazım gəldikdə “yox” deməyi bacarmaq.

1. Sosial bacarıqlar:

• Müzakirəyə hazır olmaq;
• Fərqli baxışların qəbul edilməsi;
• Demokratik yanaşma;
• Müxtəlif həll və təkliflərə açıq olmaq;
• “Biz” hissini formalaşdırmaq və onu yaşamaq;
• Ünsiyyət bacarıqlarının artırılması.

1. Məntiq bacarıqları:

• Sübut etmək bacarığı;
• Tənqidi və məntiqi düşüncə;
• Qiymətləndirmə və mühakimə qabiliyyətini dəstəkləmək və inkişaf etdirmək.

“Uşaqlar üçün fəlsəfə” dedikdə ağla gələn adlardan biri də Oskar Brenifierdir. O, məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün yazdığı fəlsəfə kitabları ilə tanınan filosofdur. Brenfierin müəllifi olduğu kitablar valideyn və müəllimlərin 3 və daha yuxarı yaşlı uşaqlara oxuması və müzakirə aparması üçün çox yaxşı vəsait sayılır.

O.Brenifierə görə, “müəllimlərin yalnız kurikulumu tətbiq etdiyi, şagirdlərin isə yalnız izah edilənləri dinləyib təkrarladığı təhsil modeli” uşaqlara maraqlı deyil.

İnkişaf etmiş ölkələrin məktəblərində P4C təhsil metodunun tətbiqi uşaq bağçalarından başlayır. Bunun ən mühüm səbəbi 5 yaşlı uşağın “bir filosof kimi təəccüblənmək və davamlı sual vermək” qabiliyyətinə malik olmasıdır. Məktəbdə və evdə davamlı olaraq sual verən, maraq duyğusu çox güclü olan bu yaş qrupundakı uşaqlar layiq olduqları diqqət və dəstəyi görmürlər.

Mütəxəssislər qeyd edir ki, əzbərçiliyə söykənmiş təhsil sistemi uşaqları kiçik yaşlarından passiv dinləyiciyə, informasiya daşıyıcısına çevirir.

Xüsusilə də bağça uşaqları öz hisslərini, davranışlarının səbəblərini, dəyərlərini, təməl anlayışlarını düşünmədən, danışmadan, ifadə etmədən əzbərləməklə öyrənirlər. Valideynlər də övladlarının suallarına cavab verərkən fərqli münasibət göstərirlər. Bəziləri uşağı müvəqqəti başdansovdu bir cavabla sakitləşdirməyə çalışırlar. Digərləri praktiki cavablar tapır, elmi və ya psixoloji izahatlar verirlər. Əksər ailələr uşaqlarının suallarını dinləmək, ona cavab tapmaq və müzakirə etməyin tərəfdarı olsa da, bunu necə edəcəyini bilmirlər.

Bəs övladlarımızla fəlsəfi söhbətlər etməyin hər hansı bir üsulu varmı?

Bu sistemin tətbiqi ilə məşğul olanların izahına görə, P4C təhsil metodu həm də valideynlər üçün çox vacib həllər təklif edir.

Valideynlər uşağın sualına cavab verməkdənsə, onun üzərində düşünməyə çalışmalıdır. Uşaq nə soruşur? O, sual verəndə məna, anlayış və ya ideyanı müəyyən etməyə çalışır, yoxsa sadəcə cavab axtarır?

Uşaqlar da böyüklər kimi, kim olduqları, həyatın və ölümün mənası və s. sualları əhatə edən məsələlər üzərində düşünürlər. Valideynlər bu narahatlıqlardan xəbərdar olmalı və onları azaltmaq üçün uşaqlarla birlikdə müzakirələr aparmalıdır.

Valideynlər fəlsəfi söhbətləri yönləndirmək üçün uşaqların suallarına hansı yollarla cavab verə bilərlər? Övladımızın təhsil həyatını planlaşdırarkən onu əzbərləməklə öyrənmək sisteminin zərərlərindən qorumaq üçün məktəb seçərkən nələrə diqqət etməliyik? Onları gələcəyə hazırlayarkən 15-20 il sonra lazım olan ən vacib bacarıqları mənimsəməsini necə təmin edə bilərik? Tənqidi və yaradıcı düşünmə bacarıqlarını necə inkişaf etdirə bilərik? Onlara əxlaqi dəyərləri, duyğuları və anlayışları tanımaqda və bununla bağlı sual verməkdə necə kömək edə bilərik? Bütün bu sualların cavablarını öyrənmək üçün bəzi ölkələrdə “valideynlər üçün fəlsəfə məktəbləri” fəaliyyət göstərir. Uşaqlığında fəlsəfə dərsi almayan valideynlər içlərindəki filosofu yenidən oyatmağa çalışırlar.

“Crispy Philosophy” (“Xırçıldayan fəlsəfə”) seriyasından uşaqlar üçün onlarla kitabın müəllifi Bricit Labbenin dediyi kimi, “bütün uşaqlar filosofdur, amma çox az insan filosof olaraq qalır”. P4C metodunun əsas hədəfi də budur - hər bir uşağın anadangəlmə malik olduğu bacarıqların inkişaf etdirilməsi.