Dilimizdə “müsahibə” sözü varsa, niyə “intervyu” deməliyik? – Nadir Məmmədli

Qloballaşma və informasiya axınının sürətləndiyi dövrdə Azərbaycan dilinin saflığının qorunması məsələsi yenidən gündəmdədir. Prezident İlham Əliyevin AMEA-nın 80 illik yubileyində çıxışı zamanı dil mövzusuna xüsusi toxunması bu istiqamətə daha məsuliyyətlə yanaşmağın vacibliyini bir daha göstərir. 

“Dilin saflığını qorumaq üçün müqaviməti gücləndirmək, ciddi yazılarla çıxış etmək və izahlar vermək lazımdır”

Məsələ ilə bağlı AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun baş direktoru, professor Nadir Məmmədli “Azərbaycan müəllimi”nə açıqlamasında bildirib ki, dilin saflığının qorunması üçün ilk növbədə publisistikanı qorumaq lazımdır:

“Ədəbi, rəsmi, danışıq üslubunda belə sözlər o qədər də yer almır. Dilə gələn əcnəbi sözlər, əsasən, publisistik üslub vasitəsilə qəzet və saytlar üzərindən gəlir. Cənab Prezident də AMEA-nın 80 illik yubileyində çıxışı zamanı qeyd etdi ki, bunlara nəzarət etmək lazımdır. Laqeyd yanaşmaq olmaz. Unutmamalıyıq ki, dünyanın gözü bu 10 milyonluq xalqın üzərindədir. Biz dili qorumalı və başqalarına da nümunə olmalıyıq. Dilin saflığını qorumaq üçün müqaviməti gücləndirmək, ciddi yazılarla çıxış etmək və izahlar vermək lazımdır. Əsas məsələ sayt və qəzetlərdə çalışan publisistlərin söz seçimində diqqətli olması, nəzarət mexanizmini gücləndirməsidir. Dünya prezidentləri arasında Ulu Öndər Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev kimi dilə bu qədər qayğı göstərən liderlər nadir saydadır. Dövlət dilinin təsdiqi və bu işin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı kifayət qədər fərman və sərəncamlar verilib. Qloballaşma şəraitində Azərbaycanda dilin inkişafı ilə bağlı da sərəncamlar imzalanıb. Hətta əcnəbilərin Azərbaycan dilində təhsil almaları üçün ayrıca sərəncam verilib. Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi üçün də dəstək göstərilib. Belə islahatların nəticəsində biz də diqqətli olmalı, səsə səs verməli və dili qorumalıyıq ki, məişət səviyyəsinə enməsin”.

O qeyd edib ki, Prezident çıxışında dilimizin 50 milyondan çox daşıyıcısı olduğunu qeyd edib:
“Azərbaycanda onun əsas qoruyucusu 10 milyonluq əhalidir, təbii ki, Azərbaycan dilinin normalarını onlar qoruyurlar. Xaricdə isə dilə daha çox məişət səviyyəsində  yanaşılır. Prezident dilimizin korlanmasına imkan verilməməli olduğunu vurğulayıb və deyib ki, beynəlxalq leksikonda beynəlxalq sözlər var və bunları nəzərə almaq lazımdır. Ümumiyyətlə, dilin saflığını qorumaq lazımdır. Öz sözümüz ola-ola niyə əcnəbi sözdən istifadə edək? Lazımsız və məqsədsiz şəkildə kənar sözlərin gəlməsinə imkan verməməliyik, dilin saflığını qorumaq vacibdir. İstər publisistikada, istər qəzetlərdə kifayət qədər görürük ki, sözlərin işlənməsində diqqətsiz yanaşma mövcuddur. Dilimizə əcnəbi dillərdən çox sözlər gəlir, amma buna o qədər də imkan verməməliyik”.

“Alınma söz dilə ehtiyacdan gəlir, əcnəbi söz isə lazım olmadıqda da işlədilir və həmişə yadlıq hiss etdirir”

Onun sözlərinə görə, mətbuatda kənar sözlər işlədilməsə, fikri öz sözlərimizlə ifadə etmək mümkündür. Burada alınma sözlə əcnəbi sözü fərqləndirmək lazımdır: “Prezident də çıxışında alınma sözü yox, əcnəbi sözü nəzərdə tutur. Alınma söz dilə ehtiyacdan gəlir, əcnəbi söz isə lazım olmadıqda da işlədilir və həmişə yadlıq hiss etdirir. Prezidentin çıxışından nəticə çıxarmalıyıq: beynəlxalq leksika var, bunu nəzərə almalıyıq, amma öz dilimizdə qarşılığı varkən əcnəbi söz işlətmək düzgün deyil”. 

N.Məmmədlinin fikrincə, dilin saflığının qorunması üçün mətbuat buna ciddi yanaşmalıdır. Hər hansı predmet, hadisə və ya əşya haqqında danışarkən əvvəlcə dilimizdə onun qarşılığının olub-olmadığına baxmaq lazımdır: “Hətta razıyam ki, dialektlərdən də istifadə etmək olar. Onlar hər zaman ədəbi dil üçün baza rolunu oynayıb. Məsələn, bu gün “mesaj” sözünün əvəzinə “ismarış” sözünü işlətmək olar. Bu, dialektimizdə var və yavaş-yavaş ədəbi dilə daxil olur. Belə sözlərdən istifadə etmək lazımdır, əcnəbi sözlərdən yox.

Maariflənmək, dili yaxşı bilmək lazımdır ki, sözləri yerində və düzgün işlədə bilək. Bizim dilimizdə “müsahibə” sözü var, niyə “intervyu” deməliyik? Vacib deyil. Dilimizə oturuşmuş ərəb mənşəli “müsahibə” sözü var. Yalnız izahı olmayan anlayışlar üçün yeni söz qəbul etmək olar, əşyalara uydurma ad verməyə ehtiyac yoxdur.

Başqa dillərdən sözlərin dilimizə gəlməsi təbii prosesdir: “bilgisayar”, “kompüter”. Hansı formanın qalacağını zaman göstərəcək. Gələcəkdə xalq öz dilində hansını yaşadacaqsa, o qalacaq”.