Naxçıvanda ilk yeraltı Beynəlxalq Konqres keçirilib – Reportaj 

Noyabrın 14-də Naxçıvanın təkcə səthində deyil, yerin 1100 metr dərinliyində də elm nəfəs aldı. Duzdağ Müalicə Mərkəzinin geniş, sərin və sirli atmosferi bu dəfə müalicə alanların deyil, dünyanın müxtəlif ölkələrindən gələn alimlərin səslərini eşitdi. “III Beynəlxalq Duzdağ Araşdırmaları Konqresi” ilk dəfə olaraq məhz mədən daxilində keçirildi və bu, konqresə başqa heç yerdə rast gəlinməyən bir aura qatdı.

“Azərbaycan müəllimi” açılışı Duzdağ Müalicə Mərkəzində baş tutan konqresin gedişini izləyib.

“III Beynəlxalq Duzdağ Araşdırmaları Konqresi” Naxçıvan Muxtar Respublikası Həmkarlar İttifaqları Şurası, Çankırı Karatekin Universiteti (Türkiyə), İğdır Universiteti (Türkiyə), Rzeszovski Universiteti (Polşa), AMEA-nın Naxçıvan Bölməsi və Azərbaycan Elm və Təhsil Nazirliyi Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunun birgə təşkilatçılığı ilə keçirilib.

İlk olaraq qeyd edək ki, konqresin keçirilməsində əsas məqsəd duz mədənlərinin geoloji, tibbi, ekoloji və turizm potensialını elmi əsaslarla öyrənmək, bu istiqamətdə aparılan tədqiqatları beynəlxalq müstəvidə müzakirə etmək, speleoterapiya və sağlamlıq turizmi sahəsində yeni əməkdaşlıq imkanları yaratmaq olub.

Duzdağın dərinliklərinə enən qonaqlar

Konqresdən əvvəl qonaqlar Duzdağ Müalicə Mərkəzinin müxtəlif sahələri ilə tanış olublar. Yeraltı kitabxana, konfrans zalı, müalicə otaqları — hər bir məkanın özünəməxsus təmiz havası və duzun yaratdığı sakitlik gördüklərinə xüsusi təsir bağışlayıb. Məlumat verilib ki, 46 kilometr uzunluğa malik mağarada hazırda 440 çarpayı fəaliyyət göstərir.

Açılışda nümayiş olunan “Təbiətin Duzdağ Möcüzəsi” adlı videoçarxda isə həm Duzdağın qədimliyi, həm də burada aparılan elmi-tibb istiqamətli araşdırmaların vacibliyi vurğulanıb.

“Duzdağ unikal təbii laboratoriyadır”

Konqresin açılışında çıxış edən Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru Elbrus İsayev son illərdə duz tədqiqatlarının universitetdə xüsusi istiqamətə çevrildiyini bildirib: “Bu konqres elmi əməkdaşlığın davamı olmaqla yanaşı, Duzdağın beynəlxalq aləmdə elmi əsaslarla tanıdılmasına mühüm töhfə verir. Burada aparılan araşdırmalar yalnız Naxçıvanın deyil, həm regionun, həm də dünya elminin inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir”.

Rektor həmçinin duzun kimya sahəsində tətbiqi, duzdan hazırlanmış sabunlar və universitetdə qurulması planlaşdırılan yeni laboratoriyalar barədə məlumat verib. O, Duzdağda duz muzeyinin yaradılması ideyasını da irəli sürərək bunun gələcək nəsillər üçün mühüm irs olacağını deyib.

Türkiyə və Polşadan gələn alimlər: “Duzdağlar bizə ortaq tarix danışır”

İğdır Universitetinin rektoru Ekrem Gürel çıxışında duz mədənlərinin üç şəhəri — Naxçıvanı, Çankırını və İğdırı — elmlə, tarixlə və geologiya ilə birləşdirdiyini vurğulayıb: “Naxçıvanda olduğu kimi, İğdırın Tuzluca bölgəsində də qədim Duzdağ mövcuddur. Bu üç mədən arasında aparılan müqayisəli araşdırmalar elmi nəticələrin daha dərindən anlaşılmasına imkan yaradır”.

O, həmçinin üç universitetin birgə Beynəlxalq Duz Araşdırmaları İnstitutu yaratmağa hazırlaşdığını açıqlayıb. Bu institutun məqsədi elmi bilikləri birləşdirmək, duz araşdırmalarında davamlı baza formalaşdırmaqdır.

“Duz tarixdir, mədəniyyətdir, folklordur”

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədr müavini, Naxçıvan Muxtar Respublikası Həmkarlar İttifaqları Şurasının sədri Qəzənfər Abdullayev bildirib ki, ilk dəfə olaraq bu konqresin Duzdağ Müalicə Mərkəzində keçirilməsi tarixə yazılır: “Artıq Mərkəzdə tədbirlərin keçirilməsi və alimlərin elmi-tədqiqat məhsulları olan kitabların təqdimatı üçün gözəl kitabxana yaratmışıq. Bütün elmi tədbirlərin bu möhtəşəm zalda keçirilməsi Həmkarlar İttifaqları Şurası üçün yeniliklərdir”.

AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev isə çıxışında Duzdağın tarixi əhəmiyyətini belə ifadə edib: “Bugünkü konqresdə xarici qonaqların çoxluğu onun əhəmiyyətini daha da artırır. Homerin dediyi kimi, ilahi varlıq olan duz insan həyatında mühüm rol oynayır. Elm adamlarının borcu duzun tarixi, yaranması, geologiyada və coğrafi ərazidə tutduğu mövqeni geniş şəkildə öyrənməkdir. NDU və AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin əməkdaşları bu istiqamətdə fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Alimlərimiz Naxçıvanın tarixində önəmli yer tutan duz haqqında sanballı əsərləri oxuculara təqdim etməlidirlər”.

Naxçıvan Dövlət Universitetinin professoru Hacıfəxrəddin Səfərli insanların, ümumiyyətlə, canlıların həyatında mühüm rol oynayan duzun öyrənilməsi səhəsində Naxçıvan Dövlət Universitetinin çox böyük işlər apardığını bildirib: “Naxçıvan duz mədəni hələ qədim zamanlardan insanların istismarına verilib, eniolit dövründən duz istesalına başlanılıb.

Hətta A.Nikitin 1882-ci ildə yazırdı ki, Naxçıvan Duzdağında duz istehsalı Nuh Peyğəmbərin adı ilə bağlıdır. Hətta o, belə bir məlumat verir ki, Naxçıvan Duzdağında ilk işçilərdən biri Nuh Peyğəmbər olub”.

O bildirib ki, əsasən, duzların ətrafını gəzərkən həddindən artıq çoxlu daş alətlərə, külünklərə, baltalara, dəstəvlərə və digər alətlərə rast gəlinir: “Bunların hamısını istər Azərbaycan tədqiqatçıları, istərsə də dünya tədqiqatçıları çox qədim dördərə aid edirlər. Ancaq bizim əlimizdə olan elmimizin son nailiyyətlərinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, həm də bu fikirlər tək Naxçıvan və yaxud da Azərbaycan alimlərinin fikirləri deyil. Fransa, ABŞ, Türkiyə alimlərinin fikrincə, bu daş alətlərdən enolot dövründən istifadə olunmağa başlayıb. Burada rus müəllifləri duzun qiyməti haqqında da məlumatlar veriblər”.  

Çankırı Karatekin Universitetinin professoru Tamer Keçeli Türkiyədəki duz mağaraları ilə Naxçıvan Duzdağının müqayisəli tədqiqinin vacibliyinə toxunub: “Naxçıvan Duzdağı ilə Çankırı və Tuzluca duz mağaraları oxşar geoloji quruluşa malikdir. Bu paralelliklərin araşdırılması duz yataqlarının formalaşma mexanizmlərinin daha dərindən öyrənilməsinə şərait yaradır”.

AMEA Folklor İnstitutunun fəlsəfə doktoru Əpoş Vəliyev deyib ki, Naxçıvanın adı həmçinin duz adı ilə birgə çəkilir: “Bu diyarda duz çörək qədər müqəddəsdir.  Heç təsadüfi deyil ki, ən möhkəm dostluqlar çörəklə, duzla birlikdə qurulur. Həm xalq təbabətində, həm də folklorda, duzla bağlı çoxlu janrlara rast gəlirik. Ona görə də bu diyarın insanları duza da çörək qədər inam bəsləyiblər. Duzla bağlı Naxçıvanda çoxlu sayda rituallar, atalar sözləri, rəvayətlər, eləcə də başqa folklor janrları var”.

Tarixlə kimya arasında körpü

Konqresin bölmə iclaslarında alimlər duzun geoloji tərkibindən tutmuş tibbi təsirlərinə, duzlu ekosistemlərdəki flora-faunadan etnoqrafik irsinə qədər geniş sahələri müzakirə ediblər. NDU-da keçirilən bölmə iclaslarında 5 ölkədən gəlmiş 21 elmi-təhsil müəssisəsinin nümayəndələri 60-dan çox məruzə təqdim edib.

“Geologiya və minerologiya”, “Biotexnologiya”, “Tibb”, “Ətraf mühit”, “Tarix və arxeologiya” kimi sahələr üzrə aparılan müzakirələr Duzdağın yalnız bir mədən deyil, elm üçün böyük açıq laboratoriya olduğunu bir daha göstərib.