Onlayn platformalar hər kəs üçün universitetə çevrilir

Müasir dövrdə təhsil sistemi sürətlə dəyişir və bu prosesin əsas hərəkətverici qüvvələrindən biri “Educational Technology” (qısaca EdTech), yəni təhsil texnologiyalarıdır. EdTech təhsil prosesinin keyfiyyətini, əlçatanlığını və effektivliyini artırmaq üçün istifadə olunan bütün rəqəmsal alət və texnologiyaların məcmusudur. Bunlara onlayn platformalar, süni intellekt əsaslı qiymətləndirmə sistemləri, virtual siniflər, AR/VR mühitləri, interaktiv dərs məzmunu, təlim analitikası, mobil öyrənmə tətbiqləri və s. daxildir.

Ənənəvi təhsil modelləri uzun illər effektivliyini qorusa da, sürətlə dəyişən informasiya dövrü və əmək bazarı artıq yeni bacarıqlar tələb edir. Bu şəraitdə EdTech yalnız əlavə rahatlıq deyil, zəruri ehtiyaca çevrilir. Çünki müasir cəmiyyətin tələbləri dinamikdir: insanlar daha çevik öyrənmə metodlarına, fərdiləşdirilmiş yanaşmaya, sərbəst tempdə və istənilən yerdən bilik əldə etmək imkanına ehtiyac duyurlar. EdTech isə məhz bu imkanları yaradaraq təhsil sistemini daha inklüziv, adaptiv və rəqabətqabiliyyətli edir. Engagedlearning.com saytında dərc olunan məqalədə göstərilir ki, təhsil sahəsindəki ən böyük çağırışlardan biri öyrənənlərin fərdi ehtiyaclarını qarşılamaqdır və bu, texnologiya vasitəsilə daha səmərəli həll olunur. Süni intellekt təhsilalanların zəif və güclü tərəflərini müəyyən edir, virtual laboratoriyalar real təcrübəni təhlükəsiz şəkildə imitasiya edir, onlayn platformalar isə hər kəs üçün universitetə çevrilir. Nəticə etibarilə, EdTech təkcə təhsil prosesini rəqəmsallaşdırmır; o, öyrənməni demokratikləşdirir, bilik qazanmağı asanlaşdırır, gələcək nəsillərin əmək bazarına uyğun yetişməsinə zəmin yaradır. Buna görə də EdTech artıq seçim deyil, müasir təhsilin davamlı inkişafı üçün strateji zərurətdir.

Son beş ildə EdTech görünməmiş inkişaf tempinə nail olub. Hazırda ən böyük EdTech platformaları milyonlarla istifadəçini əhatə edir, universitetlər və məktəblər isə hibrid modelləri dayanıqlı forma kimi qəbul edirlər.

Müasir EdTech ekosistemi üç əsas istiqamət üzərində qurulur:

Rəqəmsal məzmun və LMS platformaları - Coursera, Udemy, Khan Academy kimi qlobal platformalar geniş istifadəçi kütləsi yaradır; məktəblər isə Moodle, Google Classroom kimi sistemlərə keçid edir.
AI əsaslı fərdiləşdirilmiş öyrənmə - bu sistemlər şagirdin öyrənmə sürətinə və zəif tərəflərinə uyğun adaptiv tapşırıqlar yaradır.
İmmersiv texnologiyalar (VR/AR/XR) - xüsusilə tibb, mühəndislik, tarix və təbiət elmlərində virtual laboratoriyalar və simulyasiyalar geniş tətbiq olunur.
EdTech-in genişlənməsi ilə birlikdə təhsildə əlçatanlıq, etik standartlar, müəllim hazırlığı, kibertəhlükəsizlik kimi məsələlər daha çox aktuallaşıb.

EdTech imkanlar yaratmaqla yanaşı, bir sıra çağırışları da gündəmə gətirir. Bunları dörd əsas istiqamət üzrə nəzərdən keçirmək olar:

Rəqəmsal bərabərsizlik
Texnologiyanın inkişafı hər kəs üçün eyni şərtlər təmin etmir. İnternetin keyfiyyətindən tutmuş cihazlara çıxışa qədər bir çox amil sosial fərqləri dərinləşdirə bilər. Xüsusilə kənd yerlərində və aşağı gəlirli ailələrdə rəqəmsal resurs çatışmazlığı öyrənmə imkanlarını məhdudlaşdırır.

Müəllimlərin hazırlığı və texnoloji savad
EdTech alətlərinin effektiv olması üçün müəllimlərin onları düzgün tətbiq etməsi vacibdir. Bir çox ölkədə müəllimlər yeni texnologiyalara adaptasiya üçün kifayət qədər təlim almır. Bu isə sistemdə müəyyən metodiki boşluqlar yaradır.

Məlumat məxfiliyi və kibertəhlükəsizlik
Təhsil platformaları şagird və tələbələrlə bağlı böyük həcmdə məlumat toplayır. Bu məlumatların qorunması, üçüncü tərəflərlə paylaşılmaması və etik qaydalar ətrafında qlobal müzakirələr davam edir. Şagird məlumatlarının sui-istifadəsi təhsildə ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.

AI və avtomatlaşdırmanın etik dilemması
Süni intellektin təhsildə geniş istifadəsi bir sıra sualları gündəmə gətirir:

- AI qiymətləndirilməsində səhvlər mümkündürmü?

- Şagirdlər AI-nin köməyi ilə biliyi mənimsəmədən tapşırıqları tamamlaya bilərmi?

- Müəllimin rolu necə dəyişəcək?

Bu sualların hələ cavabı yoxdur və təhsil sistemləri AI-yə ehtiyatla yanaşaraq balans tapmağa çalışır.

Edtechdigest.com saytında dərc olunan başqa bir məqalədə qeyd olunur ki, 2025-ci ildə EdTech sahəsində görünən yeniliklər əvvəlki illərin davamı olsa da, daha dərin və sistemli xüsusiyyət daşıyır. Aşağıdakı beş trend 2025-ci ilin mənzərəsini formalaşdırır:

Süni intellekt əsaslı fərdiləşdirilmiş təhsil
AI tədrisin bütün mərhələlərində tətbiq olunur:

- şagird profillərinin analizi;

- adaptiv dərslər və fərdiləşdirilmiş tapşırıqlar;

- müəllimlər üçün real vaxtlı analitika;

- avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə.

AI artıq müəllimləri əvəz edən deyil, onları gücləndirən “pedoqoji köməkçi” rolunu oynayır.

VR/AR təcrübələrinin geniş yayılması
Virtual simulyasiyalar məktəbdən tutmuş universitetə qədər təhsil proqramlarının tərkib hissəsinə çevrilir. Tibb, biologiya, kimya, memarlıq və tarix dərslərində immersiv yanaşmalar öyrənməni daha səmərəli edir.

Mikro-öyrənmə (microlearning) və modul sistemlər
Qısa, hədəfli və mobil dərs blokları 2025-in əsas standartına çevrilir. Bu, zamana qənaət edir və şagirdlərin motivasiyasını artırır.
Öyrənmə analitikası və proqnozlaşdırıcı modellər
Platformalar şagirdlərin davranışlarını izləyir, performansı analiz edir və risk qruplarını əvvəlcədən müəyyən edir. Bu, müdaxiləni vaxtında təmin etməklə uğur səviyyəsini artırır.

Sertifikatlaşdırma və blokçeyn
Rəqəmsal diplomlar, bacarıq əsaslı sertifikatlar iş bazarında daha çox tanınır. Blokçeyn bu sənədlərin doğrulanmasını asanlaşdırır və saxtakarlığı minimuma endirir.

Azərbaycanda da EdTech üçün böyük potensial mövcuddur:

Dövlət rəqəmsallaşmanı prioritet istiqamət kimi müəyyən edib.
İnformasiya texnologiyaları üzrə kadr hazırlığı genişlənir.
Süni intellekt və kibertəhlükəsizlik strategiyaları EdTech üçün yeni çərçivə yaradır.
Azərbaycanın təhsil strategiyasında rəqəmsal bacarıqlar və innovativ öyrənmə modelləri artıq mərkəzi mövqedədir. EdTech ölkəmiz üçün yalnız texnoloji yenilik deyil, həm də təhsil keyfiyyətinin yüksəldilməsi, kadr potensialının gücləndirilməsi və sosial inkişaf üçün strateji imkan yaradır.