Bəzi uşaqlar üçün yalan xəbərlər yaymaq həyəcanverici fəaliyyətdir – Rəy

Sosial şəbəkələr artıq uşaqların gündəlik həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Erkən yaşlardan internetə daxil olmaq, müxtəlif videolar izləmək və məzmun paylaşmaq uşaqlar üçün adi haldır. Lakin bu azadlıq bəzən təhlükəsizlik, psixoloji təsirlər və yanlış məlumatlarla bağlı ciddi suallar doğurur. Xüsusilə də sosial şəbəkələrdə yayılan həqiqətəuyğun olmayan xəbərlər, qorxu yaradan videolar və nəzarətsiz paylaşımlar uşaqların psixikasına və sosial davranışlarına mənfi təsir göstərə bilir.

Bu məsələ yaxın günlərdə Naxçıvanda da aktual olub. Orada sosial şəbəkələrdə “uşaq oğrusu”nun peyda olması ilə bağlı yayılan görüntülər polis tərəfindən araşdırılıb və məlum olub ki, videonu yayan şəxs azyaşlıdır. Valideynin iştirakı ilə azyaşlı ilə profilaktik iş aparılıb və ona sosial şəbəkələrdən düzgün istifadə qaydaları izah edilib. Həmçinin valideynlərə övladlarının internetdəki davranışına nəzarət etməyin vacibliyi xatırladılıb.

Bu hadisə göstərir ki, uşaqların onlayn davranışı təkcə texniki nəzarət deyil, həm də düzgün psixoloji yanaşma tələb edir. Valideynlərin uşaqların rəqəmsal mühitdəki fəaliyyətinə diqqət yetirməsi, onların təhlükəsiz onlayn davranış bacarıqlarının formalaşdırılması və emosional vəziyyətinin qorunması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bəs uşaqlar sosial şəbəkələrdən necə istifadə edir və onların onlayn davranışına nə dərəcədə nəzarət etmək mümkündür?

"Valideynlərin məsuliyyəti yalnız uşaqları real həyatda qorumaqla bitmir, onları internetin təhlükələrindən də qorumalıdırlar"

Mövzunu daha dərindən anlamaq üçün “Azərbaycan müəllimi” Bakı şəhəri 124 nömrəli tam orta məktəbin psixoloqu Zülfiyyə Sultanovanın fikirlərini öyrənib. O bildirib ki, internetin həyatımızda tutduğu yer getdikcə artır və bu, uşaqlar üçün də yeni imkanlar açır: “Artıq hər mövzu ilə bağlı məlumatı rahat və maneəsiz əldə etmək mümkündür ki, bu da onların dünyagörüşünü genişləndirir, maraq dairələrini artırır və öyrənmə imkanlarını genişləndirir. Lakin internetin gətirdiyi faydalarla yanaşı, mənfi tərəfləri də az deyil və xüsusilə kiçikyaşlı uşaqların virtual dünyaya nəzarətsiz buraxılması ciddi risklərə səbəb ola bilər. Uşaqlar internetdə yaşlarına uyğun olmayan məzmunlara – müxtəlif reklamlar, videolar və şəkillərin təsirlərinə məruz qala bilərlər. Onlar bəzən şəxsi məlumatlarını paylaşmaqda ehtiyatsızlıq göstərə bilər, internet vasitəsilə şantaj, dələduzluq və digər təhlükələrlə qarşılaşa bilərlər. Bütün bu risklər uşaqlarda psixoloji travmalar, təşviş, depressiya və davranış pozuntularına gətirib çıxara bilər. Ona görə də valideynlərin məsuliyyəti yalnız uşaqları real həyatda qorumaqla bitmir, onları internetin təhlükələrindən də qorumaq bacarığına sahib olmaları vacibdir”.

O qeyd edib ki, erkən yaşlarda, xüsusilə iki yaşdan altı yaşa qədər, uşaqların internet istifadəsi zaman məhdudiyyətli olmalı və internetdən istifadə valideynlərin iştirakı ilə həyata keçirilməlidir: “Bu dövrdə uşaqların virtual mühitdə gördükləri şeyləri düzgün qiymətləndirmək bacarığı hələ tam formalaşmayıb, ona görə də valideyn nəzarəti və müşahidəsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Daha sonrakı yaş dövrlərində isə uşaqlar nisbətən təcrübəli olsalar da, onların yaşlarına uyğun olmayan məzmunlara məruz qalıb-qalmaması diqqətlə izlənilməlidir. Valideynlər uşaqların hansı saytları istifadə etdiyini, hansı oyunlar oynadığını, ekran qarşısında nə qədər vaxt keçirdiyini bilməli, eyni zamanda bu fəaliyyətlərin uşağın psixologiyasına və davranışına necə təsir etdiyini qiymətləndirməlidirlər. Yaş dövrlərinə uyğun ekran müddəti də diqqətə alınmalıdır. Məsələn, 3-4 yaşlı uşaqlar üçün gündə 20 dəqiqə, 4-5 yaşlılar üçün 30 dəqiqə, 5-6 yaşlılar üçün 1 saat, 6-8 yaşlılar üçün isə 2 saat ekran qarşısında olmaq məsləhət görülür. Daha yuxarı yaş qruplarında bu müddət 2-3 saatı keçməməlidir”.

Psixoloqun sözlərinə görə, valideynlərin uşaqları internetin zərərləri və riskləri haqqında maarifləndirməsi çox vacibdir: “Onlar uşaqlara şəxsi və ailə üzvlərinin məlumatlarını paylaşmamağın, tanımadıqları insanların dostluq və izləmə təkliflərini qəbul etməməyin, yeni tanış olduqları insanlarla görüntülü danışmamağın və qarşılarına çıxan hər hansı mesaj, təhdid və ya şübhəli vəziyyət barədə dərhal valideyni məlumatlandırmağın vacibliyini başa salmalıdırlar. Həmçinin normal həyatda tətbiq olunan qayda-qanun və əxlaq prinsiplərinin internet mühitində də keçərli olduğunu uşaqlara aşılamalıdırlar. Təəssüf ki, bəzən xoşagəlməz hallar qaçılmaz olur və uşaqlar mənfi təsirlərə məruz qala bilirlər. Xüsusilə qorxulu və ya şiddət məzmunlu videolara baxan uşaqlarda psixoloji problemlər özünü göstərə bilər. Belə hallarda valideynlərin mütləq mütəxəssisə müraciət etməsi tövsiyə olunur. Dövrümüzün bu aktual probleminin qarşısını tam şəkildə almaq mümkün olmasa da, riskləri minimuma endirmək mümkündür. Bunun üçün həm ailə, həm məktəb birgə hərəkət edərək uşaqları yaşlarına uyğun məlumatlandırmalı, onların düzgün davranış modelini formalaşdırmalı və təhlükəsiz internet istifadəsinə istiqamətləndirməlidirlər”.

Zülfiyyə Sultanova deyir ki, uşaqlar bəzən yalan məlumat yaymaqla diqqət çəkməyə çalışırlar: ”Sosial şəbəkələrdə paylaşdıqları videolar və xəbərlər vasitəsilə onlar yaşıdları və böyüklər tərəfindən maraq göstərilməsini istəyirlər. Bu onların sosial tanınma və qəbul olunma ehtiyacının əlaməti ola bilər. Bəzi uşaqlar üçün “yalan xəbərlər yaymaq” həyəcanverici fəaliyyət ola bilər. Onlar internetdə reaksiyaların sürətli olduğunu görür və bəzən riskli davranışlarla maraqlanırlar. Bu, yaşa uyğun maraqların və əyləncə axtarışının bir təzahürü də ola bilər”.

Psixoloq bu vəziyyətdə əsasən vurğulayır ki, uşaqların sosial şəbəkələrdəki davranışları üzərində təzyiq və qınamadan daha çox maarifləndirmə, diqqətli müşahidə və düzgün ünsiyyət vacibdir. Uşaqlara virtual mühitdə düzgün davranış qaydaları izah edilməli, yalan və yanlış məlumatın başqalarına təsiri barədə empatiya hissi aşılanmalıdır.