Gənc ixtiraçıların yetişdiyi məkan – Uğurun sirri nədir?

Gənc ixtiraçıların yetişdiyi məkan – Uğurun sirri nədir?

2019-cu ildə fəaliyyətə başlayan Gəncə şəhəri Fizika, riyaziyyat və informatika təmayüllü liseydə (FRİTL) şagirdlər yüksək səviyyəli təhsil almaqla yanaşı həm də gələcəyin alimləri və mühəndisləri olaraq yetişirlər. Hazırda liseydə 385 şagird təhsil alır, 67 müəllim çalışır.

“Azərbaycan müəllimi” FRİTL-dəki innovativ təhsil prosesi ilə yaxından tanış olub. 

FRİTL-də şagirdlər nəzəri biliklərlə yanaşı, robototexnika, mühəndislik və digər texnoloji sahələrdə praktiki təcrübə də qazanırlar. Şagirdlərin inkişafına dəstək məqsədilə STEAM Mərkəzi, yataqxana, yeməkxana və müxtəlif dərsdənkənar fəaliyyətlər (futbol, rəsm, gitara) mövcuddur. Liseyin STEAM Mərkəzində şagirdlər müasir texnologiyalarla tanış olur və incəsənətlə birləşdirərək yaradıcı layihələr hazırlayırlar.

Yüksək nəticələr və uğurlar

Son illərdə liseyin şagirdləri beynəlxalq və respublika olimpiadalarında böyük uğurlar qazanırlar. Respublika fənn müsabiqələrinin birinci mərhələsinin nəticələrinə əsasən liseyin 97 şagirdi yarımfinal mərhələsində iştirak hüququ qazanıb. Liseyin şagirdləri Respublika fənn olimpiadalarında 79, fənn müsabiqələrində 42, beynəlxalq olimpiadalarda isə 15-dən çox medal qazanaraq ölkəmizi layiqincə təmsil ediblər. Ümumilikdə, Respublika fənn olimpiadaları və müsabiqələrində nailiyyətləri artan xətt üzrə davam edir. 2024-2025-ci tədris ili üçün RFO-nun finalına 54 şagird vəsiqə qazanıb. 

Son üç il ərzində liseyin ali məktəblərə qəbul göstəricisi 98-100%, xarici universitetlərə qəbul olan məzun sayı isə 13 nəfər olub. Onların arasında Massaçusets Texnologiya İnstitutu (MIT), Nanyanq Texnologiya Universiteti, Sinqapur Milli Universiteti (NUS), Edinburq Universiteti kimi dünyanın nüfuzlu ali məktəblərində təhsil alanlar var. Xarici universitetlərə qəbul olan məzunlardan 4 nəfəri xaricdə təhsil üzrə Dövlət Proqramının qalibidir. Liseyin məzunları arasında 12 nəfər müsabiqədənkənar olaraq ölkənin nüfuzlu universitetlərinə qəbul olunub.

Bunlardan əlavə, liseyin şagirdləri "Sabahın alimləri", "Azercell Cup", "STEAM Azərbaycan Festivalı", "İnfoCup", "Kod Saatı" və müxtəlif incəsənət müsabiqələrində uğur qazanaraq öz bacarıqlarını nümayiş etdiriblər.

Fizikanı interaktiv üsullarla şagirdlərə sevdirən müəllim

Samirə Aslanzadə liseyin fizika müəllimidir. O, şagirdlərinin inkişafına önəm verir, onlarla dərsdən sonra olimpiada tapşırıqlarını birlikdə həll edir və özlərini daha da inkişaf etdirmələrinə şərait yaradır. Samirə müəllimin dərs dediyi şagirdlər müxtəlif olimpiadalarda uğurlar əldə ediblər. Məsələn, 2022-2023-cü tədris ilində şagirdi Rəvan Sadıqov, 2023-2024-cü tədris ilində isə 7-ci sinif şagirdi Əziz Qulizadə RFM-də iştirak edərək gümüş medal qazanıblar. 

Samirə müəllim dərs zamanı şagirdlərin fizika sahəsində biliklərini daha dərindən mənimsəmələri üçün müxtəlif interaktiv üsullar, oyunlar və simulyasiyalar tətbiq edir. Dərsləri bəzən açıq havada keçirərək təbiət hadisələrini şagirdlərə canlı şəkildə nümayiş etdirir: “Riyazi bilik səviyyəsi zəif olan şagird məsələni anlamaqda, bəzən də tətbiq etməkdə çətinlik çəkir. Bu problemləri aradan qaldırmaq üçün yeni tədris ilinin ilk həftələrində şagirdlərlə birlikdə riyaziyyatdan bəzi mövzuları təkrar edirik. Bu cür tədris metodlarının şagirdlərin marağını artırdığını və dərsin daha anlaşıqlı olmasına kömək edir”.

Samirə müəllim deyir ki, fizika dərslərində eksperimentlərin və praktiki tətbiqlərin rolu son dərəcə vacibdir. Təcrübələr və praktiki tətbiqlər nəzəri biliklərin daha yaxşı başa düşülməsinə və mənimsənilməsinə kömək edir, şagirdləri müşahidə etməyə, hipotez irəli sürməyə və nəticələri analiz etməyə təşviq edir. Praktiki təcrübələr şagirdlərin elmə marağını artırır və onları fizikanın real dünyada necə tətbiq edildiyini daha yaxşı görməyə vadar edir. Eksperimentlər tez-tez qruplar şəklində həyata keçirildiyindən şagirdlər arasında əməkdaşlığı və ünsiyyəti təşviq edir.

Biologiya ilə şagirdlərin həyatını rəngləndirən müəllim

Arzu Yusifov FRİTL-də biologiya müəllimi olaraq fəaliyyət göstərir. Onun dərsləri həyatla bağlı təcrübə nümunələri ilə zəngindir. Arzu müəllim şagirdlərini biologiyaya olan maraqlarını artırmaq üçün çoxlu rəqabətli fəaliyyətlərdən istifadə edir və onları sual verməyə həvəsləndirir.

Eyni zamanda VII sinif üçün biologiya və VI sinif təbiət fənləri üzrə şagirdlərin Respublika fənn müsabiqəsinə hazırlanması ilə məşğul olur. Şagirdi Alsu Namazova 2023-2024-cü tədris ilində RFM-də biologiya üzrə gümüş medal alıb. Digər şagirdi Dəniz Qarazadə IX fənn müsabiqələrində qızıl medalla təltif olunub. 

Arzu müəllimin sözlərinə görə, biologiyanın tədrisində yeni texnologiyalardan istifadə bu fənni şagirdlərə daha anlaşıqlı və maraqlı edir: “Evdə etməyə sadə tapşırıqlar verirəm. Şəxsi inkişaf üçün əlavə vasitələrdən, elektron platformalardan, qabaqcıl müəllimlərin təcrübələrindən istifadə edirəm. Mənim üçün ən vacib pedaqoji prinsiplər – şagirdyönümlülük, aktiv öyrənmə və əməkdaşlıqdır”.
 
Kimya ilə dünyanı ən elementar zərrəciyə qədər izah edən müəllim

Mübariz Dilənov FRİTL-ın kimya müəllimidir. O, kimya fənnini şagirdlərinə daha aydın və maraqlı şəkildə çatdırmaq üçün müxtəlif yanaşmalar tətbiq edir.

Mübariz müəllim olimpiada hazırlığı zamanı şagirdlərinə fərdi yanaşma göstərir və onların zəif tərəflərini müəyyən edib, onların üzərində sıx şəkildə işləyir. O, kimyanın həyatımızdakı rolunu və tətbiq sahələrini şagirdlərinə ətraflı izah edərək onların marağını daha da artırır. Müəllim deyir ki, şagirdlərinin müxtəlif olimpiadalarda mükafatlar qazanması, müəllimin öz işinə olan bağlılığını və məsuliyyətini göstərir. “Müəllimlik mənim üçün sadəcə bir peşə deyil, bu, həm də bir missiyadır. İstedadlı şagirdləri üzə çıxarmaq, onların elmə marağını artırmaq və potensiallarını reallaşdırmaq mənim əsas məqsədimdir. 2023-cü ildə şagirdlərimdən 7 nəfəri fənn müsabiqələrinin finalına yüksəlib və 2 qızıl, 1 bürünc medal qazanıblar. Bu il isə 4 şagirdimiz Respublika fənn olimpiadalarının finalçısıdır. Bizim üçün bu, yalnız bir başlanğıcdır”.

Mübriz müəllim deyir ki, olimpiadalarda uğur qazanmaq şagirdlərin yalnız dərs saatlarında deyil, əlavə çalışmalarla da məşğul olmasını tələb edir. Bu prosesdə fərdi yanaşma çox önəmlidir: onların zəif tərəflərini analiz edib üzərində işləyirlər. Kimya fənnini maraqlı və cəlbedici etmək üçün bilik yarışmaları, oyunlar və müxtəlif interaktiv tədbirlər təşkil edən Müabriz müəllim bu tədbirlərin motivasiyalarını artırdığını deyir: “Həmçinin “YouTube”dakı elmi kanallar və əyani resurslar kimi müasir vasitələrdən istifadə edirəm. Bu mənbələr mövzuları daha anlaşılan və əyləncəli edir”. O, laboratoriya təcrübələrinin dərslərinin mərkəzi hissəsi olduğunu bildirir. Bu eksperimentlər nəzəriyyəni praktik biliklə birləşdirərək şagirdlərə kimyanı daha yaxşı anlamalarına imkan yaradır. Real eksperimentləri görmək və həyata keçirmək onların bilikləri yadda saxlama müddətini uzadır və dərsə marağını artırır.

STEAM-lə şagirdlərə uğur qazandıran müəllim

Mətləb Alıyev liseyin STEAM müəllimi və STEAM Mərkəzinin koordinatorudur. Mətləb müəllim şagirdlərinə sənəti yalnız bir fənn kimi deyil, özlərini ifadə etməyin bir yolu olaraq təqdim edir: “Şagirdlərin rəssamlıq bacarığını üzə çıxarmaq üçün onlara sərbəst ifadə imkanı yaradıram və yaradıcılıqlarını məhdudlaşdırmadan öz üslublarını tapmağa kömək edirəm. Onlara yalnız təqlid etməyi yox, hisslərini, fikirlərini və baxışlarını rənglər və xətlər vasitəsilə ifadə etməyi öyrədirəm. Fərqli texnikalar sınamaları üçün onlara maraqlı tapşırıqlar verirəm məsələn, musiqi dinləyərək rəsmlər çəkmək, gözlərini bağlayıb xətlər çəkmək və ya adi bir əşyanı fərqli tərzdə təsvir etmək. Hər bir şagirdin özünəməxsus üslubu olduğunu göstərmək üçün onları klassik qaydalarla yanaşı, eksperimentlərə də təşviq edirəm. Əsas məqsədim onların xəyal gücünü sərbəst buraxmaq və öz daxili dünyalarını rəsm vasitəsilə ifadə etməyə şərait yaratmaqdır”. 

“Beynəlxalq müsabiqələr həm müəllimlərə, həm də şagirdlərə təcrübə qazandırır”

1-2 mart 2025-ci il tarixlərində “STEAM Azərbaycan” layihəsinin təşkilatçılığı ilə “FIRST LEGO LEAGUE CHALLENGE” yarışının Respublika turnirində Mərkəzin "Positions Wrath" komandası 1-ci yerin qalibi olub.  Qeyd edək ki, turnirdə ölkənin müxtəlif bölgələrindən olan 40-dan çox komanda iştirak edib. “Beynəlxalq müsabiqələrdə iştirak etmək, həm müəllimlərə, həm də şagirdlərə təcrübə qazandırır. Bu cür müsabiqələr şagirdlərin dünyagörüşünü genişləndirir, onları müxtəlif mədəniyyətlər və ideyalarla tanış edir. Bu, onların qlobal səviyyədə rəqabətqabiliyyətliliyini artırır və beynəlxalq əlaqələr qurmaq imkanı yaradır. Eyni zamanda, iştirakçılar öz potensiallarını kəşf edir, yeni bacarıqlar əldə edir və uğursuzluqlardan dərs alaraq daha da güclənirlər”, – deyə Mətləb müəllim bildirir. Gəncə STEAM Mərkəzinin koordinatoru olaraq isə əsas məqsədinin gəncləri innovasiya və texnologiya ilə tanış edərək onların yaradıcılıq və analitik düşünmə bacarıqlarını inkişaf etdirmək olduğunu qeyd edir. Mərkəzdə şagirdlər kodlaşdırma, robototexnika, 3D modelləşdirmə, süni intellekt və digər sahələr üzrə biliklər əldə edir, real layihələr üzərində işləyirlər.

STEAM Mərkəzinin fəaliyyəti

STEAM Mərkəzində şagirdlərin startap ideyaları dəstəklənir, onlar beynəlxalq müsabiqə və yarışlara hazırlaşır. STEAM yanaşma tətbiq etməklə, gənclər gələcəyin mühəndisləri, dizaynerləri və ixtiraçıları kimi formalaşdırılır. Məqsəd hər bir tələbəyə öz potensialını kəşf etmək və dünyaya yeni texnoloji həllər təqdim etmək imkanı yaratmaqdır. Müxtəlif məktəblərdən şagird və müəllimlər təlim proseslərində iştirak edirlər. Mərkəzin komandası 2021-ci ildə Beynəlxalq STEAM Azərbaycan Festivalında (SAF) "Humanoid" kateqoriyasında, 2024-cü ildə isə “CubeSat” kateqoriyası üzrə qalib olub.

Şagirdlərin incəsənətə marağı onların dünyaya baxışı ilə sıx bağlıdır. Bəziləri rənglərin sehrində öz hisslərini ifadə etməyə çalışır, digərləri musiqi notlarında ruhunu tapır, kimisi isə teatr səhnəsində özünü kəşf edir. Əsas odur ki, incəsənət onlar üçün sadəcə bir dərs mövzusu yox, özlərini ifadə etməyin, hisslərini bölüşməyin və dünyanı daha fərqli görməyin bir yolu olsun. Mərkəzdə şagirdlərə virtual incəsənətlə məşğul olmağın metodları da öyrədilir.

Nəticə etibarilə, müəllimlər yalnız dərsləri öyrətmək deyil, şagirdlərinin şəxsi inkişafına və gələcəyinə də yön verirlər. Onların göstərdiyi zəhmət və iş şagirdlərin dünyagörüşünü genişləndirir və onların gələcək uğurlarına zəmin yaradır.