17 tələbə ilə fəaliyyətə başlayan 25 yaşlı ali təhsil ocağı – REPORTAJ

Həkim, mühəndis, polis, jurnalist ... Hər biri seçilən, sayılan sənət sahibi. Amma bunların hamısını yetişdirən bir peşə sahibi var ki, o həm də bir insan yetişdirir. Çoxunuzun da təxmin etdiyi kimi, söhbət ömrünü şagirdlərinin şəxsiyyət kimi formalaşmasına, elmli, bilikli fərdlər kimi cəmiyyətdə yer tutmasına həsr edən müəllimlərdən gedir. Belə şərəfli peşə sahiblərini yetişdirən təhsil ocaqlarından biri də Naxçıvan Müəllimlər İnstitutudur. 

“Azərbaycan müəllimi” institutun 25 illik yubileyi çərçivəsində yolunu bu doğma məkana salır. Ona görə doğma ki, hələ qapıdan içəri daxil olan kimi sevimli üzlər, mehriban çöhrələr, səmimiyyət və tələbələrin şən səsi ilə əhatə olunursan. Və qəribə bir şəkildə insan özünü rahat, yəni evindəymiş kimi hiss edir. Gəlin, indiyə kimi minlərlə gəncin təhsil almasına, yüksəkixtisaslı kadr kimi yetişməsinə və təlim-tərbiyəsinə xidmət edən təhsil ocağını birlikdə gəzək və tanış olaq. 

Bu ali təhsil müəssisəsinin əsası 13 iyun 2000-ci ildə qoyulub və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 26 avqust 2003-cü il tarixli qərarı ilə müstəqil ali məktəb statusu alıb. İnstitutun ilk rektoru fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor Sadıx Vəliyev olub. 

2020-2024-cü illərdə institutda rektor kimi çalışan, hazırda isə ali məktəbin elmi katibi, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı Azad Novruzovla həmsöhbət oluruq. Naxçıvan Muxtar Respublikasının “Əməkdar müəllim”i bizə institutun yaranma tarixi haqqında məlumat verir: “Müstəqilliyin ilk illərində ali təhsil sistemində bir boşluq hiss olunmağa başladı. Ulu Öndər Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra təhsil sahəsində islahatlar həyata keçirməyə başladı və bildirdi ki, təhsil hərbidən də üstün olmalıdır. Bu dövrdən sonra ali təhsil sahəsində dönüş baş verdi. Həmin dövrdə ölkəmizdə bir sıra ali təhsil müəssisələri, bu müəssisələrin nəzdində isə müasir ixtisaslar açılmağa başladı. Ümummilli Lider təhsilin davamlılığını təmin etmək üçün müəllim kadrlarının hazırlığına üstünlük verilməsi strategiyasının işlənib hazırlanması ideyasını irəli sürdü. Beləliklə, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu və onun 11 filialı yaradıldı. O cümlədən AMİ-nin nəzdində də Naxçıvan filialı yaradıldı. 2000-ci ildə qəbul planında NMİ-yə 40 nəfər ibtidai sinif müəllimliyinə qəbul verilmişdi. Həmin il onlardan 17 nəfər instituta qəbul oldu”.

“İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası” ixtisası üzrə 17 tələbə ilə fəaliyyətə başlayan institutun Pedaqoji fakültəsində hazırda 730 tələbə təhsil alır. Ümumilikdə, institutda 1000-dən çox tələbə təhsil alır ki, onların təlim-tərbiyəsi ilə 100-dən çox professor-müəllim heyəti məşğul olur. 

İnstitutda 2 fakültə - Pedaqoji, Təbiət və incəsənət fakültəsi, Pedaqoji fakültənin nəzdində 5 kafedra (Azərbaycan dili və ədəbiyyat, Pedaqogika və psixologiya, Xarici dillər və tədrisi metodikası, Humanitar və ictimai fənlər kafedrası), Təbiət və incəsənət fakültəsinin nəzdində isə 3 kafedra (Riyaziyyat və informatika, Ümumi fənlər, İncəsənət kafedraları) fəaliyyət göstərir. 

İnstitutda elmi-pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan 105 nəfər müəllimdən 4 nəfəri elmlər doktoru, 3 nəfəri professor, 15 nəfəri fəlsəfə doktoru, 26 nəfəri dosent, 21 nəfəri isə baş müəllimdir. 

Azad müəllim deyir ki, institut o zamankı politexnik texnikumunun avadanlıq və bina bazası əsasında yaradılıb: “Bina yataqxana kimi də istifadə olunduğu üçün yararsız vəziyyətdə idi, ona görə də dərhal təmir başlandı. Qanunlara görə tələbə sayı 300 nəfəri keçmədiyi üçün fakültə yaratmaq mümkün deyildi. Pedaqoji fakültə sadəcə ictimai əsaslarla yaradıla bildi. Nəzərdə tutuldu ki, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu həm də müəllimlərin təkmilləşdirilməsi istiqaməti üzrə də fəaliyyət göstərəcək. Dərsliklər, proqramlar təlim metodları dəyişildiyi üçün hər bir müəllim 5 ildən bir mütləq təkmilləşmə kursuna getməli idi. Bütün istiqamətlər üzrə aylıq təkmilləşdirmə kursları təşkil olunurdu. NMİ-da həmin dövrdə yenidən hazırlanma kursları da fəaliyyət göstərdi. O vaxtkı ənənəyə görə, müəllim kadları çatışmadığı üçün, müxtəlif ixtisas sahələrini bitirənlər ixtisasına yaxın profil üzrə məktəblərdə əlavə dərslər deyə bilirdi”. 

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunda hazırda bаkаlаvriat səviyyəsində 12 ixtisas, magistratura səviyyəsində 5 ixtisas, doktorantura səviyyəsində isə 4 ixtisas üzrə kadr hazırlığı həyata keçirilir. 

“2019-cu ildə doktoranturaya qəbul başladı ki, bu günə qədər bizim 25-ə yaxın doktorantımız, onlardan da müdafiə edənlər var. Təcrübəmizdə başqa universitetlərdən gəlib burada elmi iş müdafiə edənləri də qeyd etmək olar” deyən Azad müəllim əlavə edir ki, NMİ-nin nəzdində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının Dissertasiya Şurası fəaliyyət göstərir: “NMİ yaranandan pedaqoji kadrları yetişdirərkən çalışırıq ki, müəllimlər öz ixtisaslarını yaxşı bilsinlər. Birinci növbədə, öz dilini mükəmməl bilmələri üçün əlavə dərslər də salırıq. Bizim tələbələrimiz ən azı bir xarici dildə özlərini ifadə etməli, milli ruhda olmalıdır. İxtisasından qabaq vətənpərvər ruhda yetişməlidir. İlk illərdən çalışmışıq ki, tələbələrimiz öyrənməyin yollarını şagirdlərə öyrədə bilsinlər”. 

Beləliklə, 2017-ci ildə NMİ-nin yenidən bərpası istiqamətində qərar verilib. 2018-ci ilin may ayında yeni, tam təmir edilmiş müasir şəraitli, hər cür müasir maddi-texniki baza ilə təchiz olunmuş institut binası istifadəyə verilib. İnstitutun açılış mərasimdə iştirak edən ölkə Prezidenti İlham Əliyev professor-müəllim heyəti ilə yaxından görüşüb və özünün təbrik və tövsiyələrini çatdırıb: “İlk növbədə, sizi Müəllimlər İnstitutunun yeni binasının açılışı münasibətilə təbrik etmək istəyirəm. Gözəl binadır, çox gözəl şərait yaradılıb. Memarlıq baxımından da Naxçıvan şəhərini daha da gözəlləşdirir. … Ulu Öndər həmişə Naxçıvana diqqət, qayğı göstərirdi. Naxçıvana tez-tez səfərlər edirdi… Mən də Ulu Öndərin siyasi xəttinə sadiq qalaraq bütün sahələrdə, o cümlədən Naxçıvana qayğı, diqqət məsələlərində o yolu davam etdirirəm”.

İnstitutda 23 adi və 20 ixtisaslaşdırılmış auditoriya, o cümlədən 4 kompüter otağı və 16 elektron lövhəli auditoriya mövcuddur.  Ənənəvi və elektron oxu zalları olan kitabxana, 15 fənn kabineti, o cümlədən müxtəlif ixtisaslar üçün emalatxanalar, zəruri inventarlarla təchiz edilmiş tədris fondları var.  Ali təhsil sahəsində ilk dəfə bu institutda professor-müəllim heyəti üçün 5 fərdi məsləhət otağı və “Psixoloji xidmət” laboratoriyası yaradılıb. Binada 132 və 20 yerlik iclas zalları da var. Habelə ümumilikdə 158 dəst fərdi kompüter, 16 dəst noutbuk və proyektor tələbə və müəllim kontingentinin ixtiyarına verilib. 

NMİ-də gənc kadrların işə götürülməsi istiqamətində də işlər görülür. Azad Novruzov deyir ki, magistr ixtisasını bitirən məzunların yaxşılarını ali məktəbdə saxlamağa çalışırlar: “Artıq buranı bitirən 10-a yaxın məzun elə bu institutda da işləyir. Bundan əlavə, elmə və təhsilə marağı olan gəncləri cəlb edərək NMİ-nin kadr potensialının artırılmasına çalışırıq”. 

Hazırda professor-müəllim heyətindən 3 nəfəri Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, 5 nəfəri Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar müəllimi, 2 nəfəri Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi, 1 nəfəri isə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar rəssamıdır, 2 nəfəri Azərbaycan Respublikasının “Tərəqqi” medalına layiq görülüb, 2 nəfəri isə  Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə millət vəkili seçilib.  

Çox yaxşı haldır ki, məzunlarla daimi əlaqələr qurulur. Hətta bu yaxınlarda məzunlarla qarşılıqlı əlaqələrin gücləndirilməsi, onların bilik və təcrübələrinin tələbələrlə paylaşılması, peşəkar inkişaflarının dəstəklənməsi məqsədilə Məzunlar Assosiasiyası da təsis edilib.

MNİ-nun yetirmələri kimi, hazırkı tələbələrinin 80-90 faizi qızlardır. Qızların təhsilli olmaları və kadr kimi yetişmələri isə çox sevindirici haldır. 

Azad müəllimə təşəkkür edib, onun dediklərini gözlərimizlə görmək üçün institutu gəzirik. Zirzəmi tələbələrin əl işləri ilə bəzədilib, ona görə buradan birbaşa keçib getmək olmur. Dayanıb bir- birindən maraqlı rəsm əsərlərinə baxırıq. Koridorlarda və otaqlarda da tələbələrin müxtəlif əl işləri nümayiş olunur ki, Muxtar Respublikada təşkil olunan sərgilərdə bu işlər sərgilənir. Gəlirləri isə tələbələrə verilir. 

İnstitutda “Məktəb” nəşriyyatının mətbəəsi də fəaliyyət göstərir. Həmsöhbət olduğumuz mətbəənin əməkdaşı Aruzə Qurbanova deyir ki, “Məktəb” nəşriyyatı 2003-cü ildə rəsmi qeydiyyata alınaraq fəaliyyətə başlayıb: “Nəşriyyatın müasir poliqrafiya avadanlıqları ilə təchiz olunmuş mətbəəsi vardır. “Məktəb” nəşriyyatı monoqrafiyalar, dərsliklər, dərs vəsaitləri və metodik vəsaitlər nəşr edir. Tədris prosesi ilə əlaqədar bütün materiallar (jurnallar, blanklar, formalar və fənn proqramları) bu nəşriyyatda nəşr edilib struktur bölmələrə çatdırılır. Həmçinin il ərzində “Elmi əsərlər” jurnalının 4 nömrəsi də “Məktəb” nəşriyyatında çap olunur”. 

Məlumat üçün bildirək ki, institutun “Elmi əsərlər” jurnalı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının reyestrinə daxil edilib və beynəlxaq kodla nəşr olunur. 

Həmçinin Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunda Tələbə Həmkarlar İttifaqı Komitəsi, Tələbə Gənclər Təşkilatı, Tələbə Elmi Cəmiyyəti, Tələbə Teatr Studiyası, idman klubu və elmi dərnəklər tələbələrin asudə vaxtlarının səmərəli keçməsinə xidmət edir.

Şahmat otağında tələbələr zehni fəaliyyətlə məşğələdə idilər. Onları narahat etmədən Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunda yaradılan “Təhsildə Sosial-Psixoloji Xidmət Mərkəzi"nə keçirik. Müəllim Fatma İslamlı tələbələrlə dərsdə idi. Məlumat üçün bildirək ki, bu mərkəzin yaradılmasında əsas məqsəd  institutun “Pedaqogika və psixologiya” kafedrası ilə əlaqəli fəaliyyət göstərərək institutda həm bakalavriat, həm də magistratura səviyyələrində təhsildə sosial-psixoloji xidmət ixtisası üzrə təhsil alan tələbələrin tədqiqat əsaslı praktik fəaliyyətinin gücləndirilməsidir. Eyni zamanda Naxçıvanın ümumtəhsil məktəblərində fəaliyyət göstərən məktəb psixoloqlarına işlərini günün tələbləri səviyyəsində qurmaları üçün vahid mərkəz əsaslı metodiki dəstəyin göstərilməsinə xidmət edir. 

Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun kitabxanasına daxil oluruq. Burada 2 fond və 2 oxucu zalı mövcuddur. Kitabxananın baş kitabxanaçısı Afət Həsənova deyir ki, müasir informasiya texnologiyaları, o cümlədən internet şəbəkəsindən istifadə oxucuların ixtiyarına verilib: “Hazırda elektron oxu zalında internet şəbəkəsinə qoşulmuş 13 kompüter var. Kitabxananın elektron fondunda 5500 ədəd elektron resurs saxlanılır. Bu materialların hamısı elektron oxu zalında olan kompüterlərin elektron bazasına, həmçinin kitabxananın internet saytına yerləşdirilib. Kitabxana fondunda 13244 nüsxə kitab var ki, onların 1200 nüsxəsini xarici dildə olan kitablar təşkil edir. Kitabxananın elektron fondunda mühazirə materiallarının elektron variantı da yerləşdirilib. Həmçinin oxucuların rahat şəkildə elektron kitabxanadan istifadə etmələri üçün kitabxanada QR kodundan istifadə edilir”.

Biz orada olanda tələbələr də bir-bir gəlib kitablarla maraqlanır, bəziləri isə burada dərslərini hazırlayırdı. Görünür, internet əsri olsa da, kitaba maraq və ondan istifadə hələ də əvəzolunmazdır. 
Tələbələrlə söhbət etmək və institutla bağlı təəssüratlarını öyrənmək üçün auditoriyalara üz tuturuq. Koridorda gedərkən işıqların sönülü olması diqqətimizi cəlb edir. Bizi müşayiət edən institutun əməkdaşı, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru hazırlığı proqramı üzrə doktorant Aygül Məmmədova deyir ki, burada bir ənənə var. “Tənəffüs zamanı boş koridorların işığını söndürürük. Bununla həm enerji tükənməsinin qarşısını alır, həm də büdcəyə də xeyir vermiş oluruq”. 

Burada yaxşı ənənələr bununla bitmir. Həmçinin uzaqdan gələn tələbələrin yerləşdirilməsi, onların şəhərə və instituta adaptasiya olunmasına köməklik göstərilir. Valdeynlərlə daim əlaqə saxlanılır. Bunun nəticəsidir ki, demək olar ki, dərslərdə yüz faizlik davamiyyət var. Daxil olduğumuz audutoriyada da buna şahid olduq.  
“Təhsildə sоsiаl-psiхоlоji хidmət ixtisası” üzrə 2 kurs tələbələrinə pedaqogika və psixologiya kafedrasının dosenti, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru Ruhəngiz Əliyeva dərs keçirdi. Dərsə çox da mane olmadan onlarla söhbətləşirik. 

Gülzarə Mirzəyeva deyir ki, yüksək bal topladığı üçün başqa ixtisaslar, digər ali təhsil müəssisələri seçmək şansı olsa da, o məhz buranı seçib: “Oxuduğum dərslərdə özümüzə, həyatımıza aid şeylər görürəm. Müəllimlər də hər bir tələbəyə fərdi yanaşır. Gələcək planım BDU-da hüquq psixoloqu üzrə magistr oxumaq, prinsipim isə psixologiya ilə yanaşı ədalətli də olmaqdır”. 

Əzizə Abbasova Kəngərli rayonu Yurdçu kəndindən gəlib. Bu ixtisası  insanlara təsir etmək istədiyi üçün seçib: “İnsanlara həmişə hər kəsin gözü ilə yox, daha fərqli baxa bilirəm. Danışanda onları daha yaxından anlamağı sevirəm. Gələcəkdə də öz şəxsi klinikamı açıb, orada xidmət göstərmək istəyirəm”.
Ruhəngiz müəllim istəyir ki, bütün tələbələri söhbətə qoşulsun. Deyir ki, ölkənin digər bölgələrindən pedaqojika ixtisasını seçənlər çoxdur, burada Gəncədən, Tovuzdan gələn tələbələr var. Bunun səbəblərinin yaxşı təhsillə yanaşı, asayişin əsas meyar olduğunu qeyd edir.  

Qrup nümayəndəsi Selcan Əliyeva da bura uzaqdan gəlib. Deyir ki, qrup yoldaşlarına və müəllimlərə tez adaptasiya ola bilib: “Onlar çox mehriban, ünsiyyətcildirlər.  Bu institut bizə çox doğmadır, uzaqdan gəldiyimiz üçün deyirlər ki, nə probleminiz olsa həmişə yanınızdayıq. Ona görə özümü burada yad hiss eləmirəm”. 

Digər tələbə İlahə Məmmədli Ruhəngiz müəllimin nailiyyətlərindən ruhlanaraq gələcəkdə onun kimi savadlı olmaq istədiyini deyir: “Müəllimlər dərs verməklə yanaşı bizi gələcək həyata da hazırlayır. Eyni zamanda dərslərdə və əlavə ədəbiyyatlar tapmaqda bizə köməklik göstərirlər”. 

Gülərüzlə bizi qarşılayan Ruhəngiz müəllim elə gülərüzlə də yola salır. Adutoriyada çox səmimi bir mühit yaradılıb və tələbələr də çox rahat özlərini ifadə edə bilirlər. Onlara təkcə müəllimləri kömək etmir. 
Mingəçevirdən gələn “Məktəbəqədər təhsil” ixtisası üzrə II kurs tələbəsi, Tələbə Həmkarlar Komitəsinin Pedaqoji fakültə üzrə sədri Həqiqət Nəbizadə deyir ki, burada hamı artıq doğmalaşıb: “Tələbə Həmkarlar Komitəsi olaraq həmişə tələbələrin yanındayıq, onların səsi və güvən yeriyik. Əsas məqsədimiz tələbələrin hüquqlarını qorumaqdır. Tələbəlik illərini daha maraqlı və səmərəli keçirmələri üçün də çalışırıq. Çalışırıq ki, təşkilatı tədbirlərdə bizimlə bərabər olsunlar, fəallıq göstərsinlər”.

Gənclər doğrudan da fəaldırlar və hər sahədə onların fərqli fəaliyyətlərini görmək mümkündür. Elə NMİ-nin “Pedaqogika nəzəriyyəsi və tarixi” ixtisası üzrə magistr birinci kurs tələbəsi və Magistratura və doktorantura şöbəsi üzrə Tələbə Həmkarlar İttifaqı Komitəsinin sədri Abutalıb Ağa Kəngərli kimi. Deyir ki, institutun həm 20, həm də 25 illiyini gördüyü üçün çox sevinclidir: “Bacardığım qədər institut həyatını maraqlı keçirməyə çalışmışam. Bir çox fərqlənmə diplomları almışam. 18 yaşında buraya gələndə dünyaya gözü açılmamış bir gənc idim, nə ictimai faəliyyətim, nə ətrafım, nə də təhsilim var idi. Amma bu ali məktəb mənə yalnız bilik qazandırmadı, həm də həyat dərsləri verdi. Bütün tələbə təşkilatlarında fəaliyyətlərim zamanı müxtəlif mövzulu, istər yerli, istərsə beynəlxalq layihələrdə iştirakımla yeni insanlar tanıdım, yeni yerlər gördüm və hər dəfə yeni uğurlarla özümü daha da inkişaf etdirdim”. 

TEC sədri, “Riyaziyyat və informatika müəllimliyi” ixtisası üzrə III kurs tələbəsi Aysuman Rüstəmova ilə də söhbətləşir və tələbələrin elmi faəliyyəti ilə maraqlanırıq. O, tələbələrin elmi tədqiqatlara marağını artırmağa çalışdığını deyir: “Bununla bağlı seminar və konfranslar təşkil edirik. Xüsusən də, builki birinci kurslar daha çox maraqlanırlar. Dərslərin iki aya yaxındır başlamasına baxmayarq, hələ də bizə yaxınlaşıb məlumat alırlar. Dərs deyən müəllimlər də onları elmə yönləndirir və onların fəaliyyəti tələbəyə stimul olur. TEC işləri yazmaq tələbəni inkişaf etdirir, yeni şeylər öyrədir”. 

Qeyd etdiyimiz kimi, burada gənc kadrlara da önəm verilir. Onlardan  biri də institutun Tələbə Gənclər Təşkilatının sədri və Humanitar və ictimai fənlər kafedrasının gənc müəllimi Altay Cəfərlidir. 

TGT-nin əsas istiqaməti tələbələrin vətənpərvər ruhda təhsil alması, asudə vaxtlarının səmərəli keçirməsi olduğunu qeyd edən Altay müəllim deyir ki, tələbələrin intellektual bacarıqlarını, fərdi keyfiyyətlərini və istedadlarını üzə çıxarmaq üçün də faəliyyət göstərirlər. Müəllim kimi fəaliyyətinə gəlincə isə, 2025-ci ilin fevral ayından başlayıb: “Çalışırıq ki, gənclərə müasir dövrün tələbləri ilə təhsil verək. Tövsiyə edirik ki, internetdən düzgün istifadə etsinlər. İnternet əsri olsa da, kitabların ən böyük məlumat mənbəyi olduğunu bildiririk”. 

Özü gənc olsa da, deyir ki, gənclərlə işləməyin çətinliyi də var: “Amma onlara fərdi şəkildə yanaşmaq, psixologiyalarına uyğun davranmaq qabiliyyətin də olmalıdır. Bunu isə praktikadan öyrənirsən. Tələbələrlə işlədikcə insanın ruhu gənc qalır. Yaşlı nəsil bizim üçün mənəvi sərvətdir, amma onların gördüyü cəmiyyət tam fərqlidir. Onların təcrübələri ilə müasir dövrün tələbləri sintez təşkil etməlidir”. 

İnstitutun məzunları müəllimlərin işə qəbulu (MİQ) ilə bağlı keçirilən imtahanlarda fəal iştirak edərək yüksək nəticələrlə muxtar respublikanın müxtəlif rayon və kəndlərində, o cümlədən Azərbaycanın digər regionlarında işlə təmin olunurlar.  

Hələ yazmalı, görüb göstərməli çox şeylər olsa da, oxucunu yormamaq və bu qonaqpərvər ali təhsil ocağına yenidən gəlmək üçün bəhanə saxlayaraq sağollaşırıq. 

Müəllim insan və peşəkar kadr yetişdirir, bu institut isə gələcəyin o fədakar müəllimlərini...