Məktəbdə mübahisələr: Münasibətlər necə tənzimlənməlidir?

Məktəb şagirdlərin bilik aldığı, şəxsiyyət kimi formalaşdığı, davranış nümunələri qazandığı bir təlim-tərbiyə məkanı olmaqla yanaşı, böyük pedaqoji kollektivin eyni məqsəd üçün bir araya gəldiyi bir iş mühitidir. Burada müəllimin bir kəlməsi, direktorun bir qərarı, valideynin bir münasibəti təkcə bir hadisəni deyil, bütöv mühiti dəyişə bilir. Elə buna görə də ən kiçik anlaşılmazlıq belə, şagirdlərin gözü qarşısında baş verəndə, təkcə şəxslər arasında deyil, ümumi təhsil sistemində də rezonans yaradır.

Son vaxtlar ölkənin müxtəlif məktəblərindən yayılan görüntülər, səs yazıları və sosial şəbəkələrdə müzakirə olunan müəllim-direktor gərginlikləri təhsil sistemində yeni bir problemi üzə çıxarır. Bir məktəbdə müəllim emosional vəziyyətini idarə edə bilmir, digərində direktorla pedaqoji heyət arasında söz davası yaşanır, üçüncü məktəbdə isə valideynlərin iştirakı ilə xoşagəlməz hadisələr baş verir. Sosial şəbəkələrdə müzakirələr dərinləşdikcə məktəblərdə idarəetmə mədəniyyətinin ciddi problemlərlə üzləşdiyi də daha aydın görünür. Təbii ki, bu insidentlərin hər biri sosial şəbəkələrdə qısa zamanda gündəm olur və ictimaiyyətdə haqlı narazılıq yaradır.

Əslində isə görünən tək bir hadisə deyil, görünən illərdir ki, yığılan idarəetmə boşluqları, kommunikasiya problemləri və psixoloji yüklənmənin nəticəsidir. Bu gün hansı ümumtəhsil müəssisəsində baş verməsindən asılı olmayaraq, müəllimlə direktor arasında yaşanan gərginlik qeyd etdiyimiz kimi, məktəb mühitində rəhbərlik, psixoloji sağlamlıq və kommunikasiya mədəniyyətinin yenilənməsinə ehtiyac olduğunu göstərən ciddi siqnaldır.

Belə insidentlərdən biri də bu yaxınlarda bir məktəbdə direktor vəzifəsini icra edən şəxs ilə ingilis dili müəllimi arasında yaşanan mübahisə oldu. Məktəb rəhbərliyi tərəfindən bildirildi ki, müəllimlə bağlı valideyn və kollektiv tərəfindən dəfələrlə etik davranış qaydalarının pozulması barədə şikayətlər daxil olub, söhbət zamanı müəllimin emosional vəziyyəti pisləşib və tibbi yardım çağırılıb.

Və qeyd etdiyimiz kimi bu, tək bir məktəbin deyil, təəssüflər olsun ki, bir sıra ümumtəhsil müəssisələrində zaman-zaman təkrarlanan problemlərin ümumi mənzərəsidir.

İctimai müzakirələrdə çox vaxt belə hadisələrin məsuliyyəti birbaşa məktəb rəhbərliyinin üzərinə qoyulur. Belə insidentlərin artması ictimaiyyətdə bir sıra suallar doğurur: Həmin təhsil müəssisələrində münasibətlər niyə bu qədər kəskinləşir? Günahı yalnız rəhbərlikdə axtarmaq nə dərəcədə doğrudur?

Mövzunun aktuallığını nəzərə alaraq “Azərbaycan müəllimi”  Bakı Slavyan Universitetinin rektorunun məsləhətçisi, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar müəllim Ənvər Abbasovla söhbətləşib.  

“Münaqişələr həm müəllimlərin, həm də şagirdlərin ruhunu incidərək təhsilin əsas məqsədini kölgədə qoyur”

Ənvər müəllim bildirir ki, məktəblərdə müşahidə olunan bu gərginliklər təəssüf doğurur: “Son zamanlar ölkəmizdə bəzi məktəb rəhbərləri ilə müəllimlər arasında davamlı münaqişələrin olması və ya digər xoşagəlməz halların baş verməsi yolverilməzdir. Bilirsiniz, təhsil sadəcə bilik vermək deyil. O, gənc nəsli cəmiyyətə hazırlayan, onların insani və mənəvi keyfiyyətlərini formalaşdıran bir məkandır. Münaqişələr isə həm müəllimlərin, həm də şagirdlərin ruhunu incidərək təhsilin əsas məqsədini kölgədə qoyur.Təhsil işçilərinin cəmiyyət qarşısındakı nüfuzuna xələl gətirir”.

Professorun sözlərinə görə, müəllim-direktor münasibətləri tək bir hadisənin nəticəsi deyil. Bu, uzun müddət yığılan stres, əmək münasibətlərində qeyri-şəffaflıq, məktəbdaxili psixoloji mühitin zəifləməsi və idarəetmədə dialoqun olmamasıdır.

Həmsöhbətimiz  direktorların üzərinə böyük məsuliyyət düşdüyünü, müəllimlərin də öz növbəsində davranış qaydalarına ciddi əməl etmələrinin vacibliyini diqqətə çatdırır: “Çox təəssüf ki, bəzi məktəblərdə rəhbərlik müəllimlərlə preventiv ünsiyyət qurmur, müəllimlər isə problemləri yığaraq emosional həddə çatdırırlar. Əslində, məktəb direktoru idarəetməni tənzimləməlidir, amma müəllim də etik qaydaları pozmamalı, emosiyalarını şagirdlərdən və kollektivdən kənarda idarə etməlidir. Bəzən hər iki tərəf öz funksiyasını tam dərk etmir və münaqişə qaçılmaz olur.

Sosial şəbəkələrdə ictimailəşən insidentlər- ümumtəhsil müəssisələrinin yeni problemi

Müşahidələr göstərir ki, son gərginliklərin bir çoxu şagirdlərin telefonlarına, valideynlərin sosial hesablarına düşür və qısa zamanda yayımlanır.

Ənvər müəllim deyir ki,şagirdin müəllim və direktor arasında qarşıdurma görməsi ən böyük tədris itkisinə səbəb olur: “Məktəb dava-dalaş yeri deyil. Uşaqlar müəllimin nüfuzunun sarsıldığını gördükcə təhsil prosesinə münasibətləri də dəyişir”.

Həmsöhbətimizin fikrincə, belə xoşagəlməz halların baş verməsi üç böyük problemlə bağlıdır. Bunlardan biri psixoloji dəstəyin olmaması və ya zəif olmasıdır. Məktəbdə 70-80 nəfərlik kollektiv var, amma buradakı psixoloqların müəllimlərlə işləməsi nədənsə diqqətdən kənarda qalır. Gərginliklər böyümədən aşkarlanmalıdır.

İkinci məsələ kommunikasiya boşluqlarının olmasıdır. Problemlərin ictimailəşdirilməsinə deyil, dialoqa üstünlük verilməlidir. Çünki sosial medianın emosional ab-havası problemi həll etmir, daha da kəskinləşdirir.
Direktor- müəllim görüşləri formal xarakter daşımamalı, real dialoq və qarşılıqlı dinləmələr olmalı, görüşlər mütəmadi, sistemli keçirilməlidir. Problemlər yığılmadan müzakirə edilməlidir. Sonuncusu isə şikayət mexanizmlərinin zəifliyidir. Belə ki, hər iki tərəf özünü müdafiə edə biləcəyi obyektiv mexanizmlərə güvənməməsi nəticəsində emosiyalar qərarların yerini tutur”.

Müasir məktəb sistemi hər kəsi müəyyən qaydalar çərçivəsində hərəkət etməyə çağırır

Əməkdar müəllim qeyd edir ki, müasir məktəb sistemi hər kəsi müəyyən qaydalar çərçivəsində hərəkət etməyə çağırır. Lakin qanun və qaydalar yalnız bir tərəfdən yetərli deyil. Hər birimiz insani keyfiyyətlərimizi (səbr, anlayış, ədaləti və s.) gündəlik praktikada göstərməli, nümayiş etdirməliyik. Bu gün zamanın ümumtəhsil müəssisələri ilə bağlı bir həqiqəti vardır: məktəb rəhbərləri və müəllimlər yalnız bilik ötürmür, eyni zamanda şəxsi nümunələri ilə gənc nəslin davranışını və dəyərlərini formalaşdırırlar, onların bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında həlledici rol oynayırlar. Və bu baxımdan böyük məsuliyyət daşıyırlar.

Məktəbin gücü nə müəllimin təkbaşına nüfuzundadır, nə də direktorun səlahiyyətlərində...

Ənvər müəllim deyir ki, təhsil işçiləri olaraq öz məsuliyyətimizi dərk etməliyik. Münaqişələr, narazılıqlar səmimi, mehriban münasibətlərlə, qarşılıqlı anlaşma şəraitində  mədəni dialoqlarla  həll olunmalıdır. Fərqliliklər hörmətlə qarşılanmalı və əməkdaşlıq ruhu gücləndirilməlidir. Məktəb mühiti, gənc nəsilin inkişafı və cəmiyyətimizin gələcəyi yalnız belə yanaşmalarla təmin edilə bilər: “Müəllim və məktəb rəhbərləri birlikdə çalışmalıdır. Bu birlik qarşılıqlı hörmət və etimad mühitini formalaşdırmalıdır. Gənclərin tərbiyəsində nümunə olmaq, onları yalnız biliklə deyil, həm də insani dəyərlərlə böyütmək vacibdir. Biz yalnız o zaman məsuliyyətli, əməkdaşlığa sadiq təhsil işçiləri kimi cəmiyyət üçün sağlam və ümidli bir gələcək yarada bilərik.
Məktəbin gücü nə müəllimin təkbaşına nüfuzundadır, nə də direktorun səlahiyyətlərində. Məktəbin gücü kollektivin sağlam münasibət yaratmaq bacarığındadır”.