Tural Əhmədov: Nüfuzlu universitet heç zaman attestatla qəbul həyata keçirmir – MÜSAHİBƏ

Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyinin (TKTA) İdarə Heyətinin sədri Tural Əhmədov “Azərbaycan müəllimi” qəzetinə müsahibə verib. 

- TKTA-nın 2024-cü il üzrə fəaliyyətinin nəticələri necədir? Bu il ərzində təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası, xarici dövlətlərin ali təhsilə aid kvalifikasiyalarının ölkə ərazisində tanınması istiqamətində hansı işlər görülüb?

- Bu il 11 ali təhsil müəssisəsi üzrə institusional akkreditasiya həyata keçirilib. Onların 3-ü – Sumqayıt Dövlət Universiteti, Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialı, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialı ötən il təkrar akkreditasiyasına zərurət yaranan ali təhsil müəssisəsidir. Cari ilin 28 noyabr tarixində keçirilən Akkreditasiya Şurasının 4-cü iclasında müzakirəyə çıxarılan 5 ali təhsil müəssisəsinin nəticələri artıq təsdiqlənib. Bunlar Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Azərbaycan Turizm və Menecment Universiteti, Bakı Biznes Universiteti, Qərbi Kaspi Universiteti və Gəncə Dövlət Universitetidir. İlk 4 ali təhsil müəssisəsinin nəticələri “əsasən uyğundur” kimi qiymətləndirilib və onlar növbəti 5 il üçün akkreditasiyadan keçmiş hesab edilib. Gəncə Dövlət Universiteti üçün isə mövcud şəhadətnamənin müddətinin 2 il uzadılması və 1 ildən sonra təkrar akkreditasiyanın keçirilməsi ilə bağlı qərar qəbul edilib. Digər ali təhsil müəssisələrində - Naxçıvan Dövlət Universiteti, Azərbaycan İdman Akademiyası, Sumqayıt Dövlət Universiteti, Bakı Slavyan Universiteti, Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialı, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialında isə sahə baxışları həyata keçirilib.

Sözügedən ali təhsil müəssisələrinin yekun hesabatlarının Akkreditasiya Şurasının növbəti iclasında müzakirəyə çıxarılması gözlənilir.

Bununla yanaşı, “2019-2023-cü illər üçün Azərbaycan Respublikasında ali təhsil sisteminin beynəlxalq rəqabətliliyinin artırılması üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində 4 ali təhsil müəssisəsində 11 ixtisas üzrə ikili diplom proqramlarının akkreditasiyası həyata keçirilib. Bunlara ADA Universiteti ilə Corc Vaşinqton Universiteti, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti ilə Corc Vaşinqton Universiteti, Bakı Mühəndislik Universiteti ilə INHA Universiteti və Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti ilə Ege Universiteti arasında həyata keçirilən ikili diplom proqramları daxildir.

Bu il ilk dəfə olaraq peşə təhsil müəssisələrinin akkreditasiyasına başlanılıb. Bu istiqamətdə meyarlar təsdiqlənib və dörd mərkəzdə - İsmayıllı Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzi, Qəbələ Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzi, Cəlilabad Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzi, Bakı Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Peşə Təhsil Mərkəzində sahə baxışları həyata keçirilib. Sözügedən peşə təhsil mərkəzləri üzrə yekun hesabatların Akkreditasiya Şurasının növbəti iclasında müzakirəyə çıxarılması nəzərdə tutulur.

Ali təhsilə aid kvalifikasiyaların tanınmasına gəldikdə, hər il təxminən 6 500 müraciət dəyərləndirilir. Bu məsələ ilə bağlı həm yaxşı, həm də xoşagəlməz xəbərimiz var. Yaxşı xəbərimiz odur ki, tanınma tələblərini ödəyən müraciətlərin sayı az deyil. Belə ki, il ərzində orta statistik göstərici üzrə müraciət edənlərin təqribən 70-75 faizi müvafiq şəhadətnaməsini əldə edir. Xoşagəlməz xəbər odur ki, hələ də aşağı reytinqli universitetlərə üz tutan insanlarımız var. Bunlar daha çox ali məktəblərə imtahansız, attestatla qəbul olanlardır. Attestatla qəbul universitetlər tərəfindən heç bir dəyərləndirmə aparılmadan, daha çox kommersiya xarakterli müxtəlif şirkətlərin vasitəçiliyi ilə həyata keçirilən fəaliyyətdir.

“Xaricdə hüquqşünaslıq üzrə kvalifikasiya alanların təqribən 65%-i DİM imtahanının 50% və daha yuxarı nəticəsini əldə edə bilmir”

- Attestatla qəbulun nəticələri peşə tanınmasında özünü necə göstərir? 
- Bu qəbulun nəticələrini daha çox peşə tanınmasında görürük. Yeni tanınma qaydaları çərçivəsində peşə tanınması üzrə imtahan təşkil edilir. Hazırda səhiyyə, tibb, müəllimlik, mühəndislik və hüquqşünaslıq üzrə xaricdə alınan kvalifikasiyaların peşə tanınması müvafiq olaraq Səhiyyə Nazirliyi və Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən keçirilən imtahanlar əsasında həyata keçirilir. DİM-in peşə tanınması üzrə nəticələrinə baxsaq görərik ki, xaricdə hüquqşünaslıq üzrə kvalifikasiya alanların təqribən 65%-i DİM imtahanının 50% və daha yuxarı nəticəsini əldə edə bilmir. Bu, ciddi narahatlıq doğurur. Məsələn, “İbtidai sinif müəllimliyi” üzrə peşə tanınması üçün müraciət edən 11 nəfərdən yalnız biri 50% və ya daha yüksək nəticə göstərib. Bu nəticələr xaricdə nüfuzlu olmayan ali təhsil müəssisələrindən əldə olunan kvalifikasiyalarla bağlı həyəcan təbili çalır. Bu baxımdan, insanlarımız daha mötəbər ali təhsil müəssisələrinə qəbul olmaq üçün səy göstərməlidirlər. Əks təqdirdə, ali təhsili kənara qoyub hər hansı peşəyə sahib olmaq üçün çalışmalıdır. 

-    Məzunların aşağı nəticə toplamasının əsas səbəbləri nədir? 
-    Birmənalı şəkildə deyə bilərik ki, aşağı akademik göstəricilərə malik ali təhsil müəssisələrinin seçilməsi ən əsas səbəbdir. Təhlillər göstərir ki, bu şəxslər, əsasən, nüfuzlu olmayan ali təhsil müəssisələrinin məzunlarıdırlar. Belə müəssisələrin verdiyi diplomlara sahib insanlar əmək bazarında rəqabət qabiliyyətli olmada əhəmiyyətli dərəcədə geriləyir. Bu, həm cəmiyyət, həm də əmək bazarı üçün problem yaradır və bizi çox narahat edir. Buna görə də mütəmadi olaraq vətəndaşlarımıza tövsiyə edirik ki, arzu etdikləri ixtisas üzrə təqdir olunan ali təhsil müəssisələrində təhsil alsınlar, çünki bu, diplomların tanınmasından əlavə, onların əmək bazarında rəqabət qabiliyyətinə təsir edən əsaslı amillərdən biridir. Düzdür, hazırda əmək bazarındakı mövqeyi diplom deyil, səriştə müəyyənləşdirir. Buna görə tövsiyə edərdik ki, insanlar ali təhsil müəssisələrini seçərkən həmin ali təhsil müəssisəsinin təhsil keyfiyyətini və məzunlarına yaratdığı imkanları ciddi şəkildə dəyərləndirsinlər. 

“Son vaxtlar şəhadətnamələrin saxtalaşdırılması cəhdlərini görürük”

- Ümumilikdə diplomların tanınması ilə bağlı imtinaya daha çox hansı hallar səbəb olur?
- Bugünkü reallığımız göstərir ki, hər ay ümumi müraciətlərin təqribən 20-25%-i imtina ilə nəticələnir. İmtinaya səbəb olan ən əsas amillərdən biri şəxsin təhsil alınan ölkədə fiziki mövcudluğunun kifayət qədər olmamasıdır. Müraciəti araşdırdıqda görmək olar ki, əyani təhsil alan şəxs həmin ölkədə cəmi 10-15 gün və ya bir ay olub. Əyani təhsil formasında səhiyyə və tibb üzrə təhsilalanların tədris ili ərzində fiziki iştirakı 8 ay, digər ixtisaslar üzrə isə hər tədris ilinə münasibətdə ən azı 4 ay tələb olunur. Bununla yanaşı, ərizəçi ümumi tədris müddətinin azı 2/3-də təhsil aldığı müəssisədə olmalıdır. Bunun təmin olunmaması məzmunun yetərli mənimsənilmədiyinə və təhsilin keyfiyyətinin qənaətbəxş səviyyədə olmamasına işarə edir.
İkinci əsas səbəb akkreditasiyası olmayan ali təhsil müəssisələrinin seçilməsidir. Akkreditasiyanın olmaması o deməkdir ki, həmin təhsil müəssisəsi kadr hazırlığını həyata keçirmək üçün müvafiq standartların və normativ aktların tələblərinə cavab vermir. Təəssüf ki, bu tələbə cavab verməyən ali təhsil müəssisələrinin fəaliyyətinə bəzi inkişaf etmiş ölkələr də şərait yaradır. Bu səbəbdən vətəndaşlarımız təhsil müəssisəsini seçməmişdən əvvəl onun akkreditasiyaya malik olub-olmamasını yoxlamalıdır. Bununla bağlı siyahını tkta.edu.az səhifəmiz üzrə ictimaiyyətə açıq şəkildə təqdim edərək məlumatlara əlçatanlığı artırmışıq.

Üçüncü çağırış isə autentik olmayan, başqa sözlə, saxta diplomlardır. Təəssüf hissi ilə qeyd edirəm ki, bəzi şəxslər saxta diplomlar əsasında onlayn müraciətlərini həyata keçirirlər. Biz belə halları demək olar ki, hər gün aşkarlayırıq. Hətta 2021-2022-ci illərdə saxta diplomlar əsasında verilən 9 şəhadətnaməni aşkarlayaraq ləğv etdik. Bunun aşkarlanması necə baş verdi? Agentliyə edilən müraciətlər üzrə ekspertiza aparılarkən Türkiyə Respublikasının Karabük Universiteti tərəfindən verildiyi iddia edilən 6 diplomun saxta olduğunu aşkarladıq və buna görə cari ildə tanınma ilə bağlı həmin müraciətlərə imtina qərarı verdik. Bu, bizdə ciddi şübhə yaratdığı üçün sözügedən universitetin adından əvvəlki illərdə də verilən diplomları yenidən araşdırdıq və Türkiyənin aidiyyəti qurumlarına sorğu göndərdik. Nəticədə 2021-ci ildə 1 nəfərə, 2022-ci ildə 8 nəfərə münasibətdə ümumilikdə 9 nəfərin saxta diplom müraciəti əsasında verilmiş şəhadətnamələr müvafiq əmrlə ləğv edildi. Son vaxtlar şəhadətnamələrin saxtalaşdırılması cəhdlərini də görürük və bu çağırışların qarşısını almaq üçün aidiyyəti qurumlarla birlikdə tədbirlər görülür. Bundan əlavə, işəgötürənlər təqdim edilən şəhadətnamələrin həqiqiliyini səhifəmiz üzərindən onlayn yoxlamaq imkanı qazanıblar. Bu kimi halların qarşısını almaq məqsədilə bir daha işəgötürənlərə səslənib müvafiq şəhadətnamələrin həqiqiliyini Agentliyin səhifəsindən yoxlamalarını tövsiyə edirik.  

- Digər universitetlər tərəfindən də saxta diplomların verilməsi hallarının olub-olmadığını araşdırmaq üçün planlı işlərin görülməsi nəzərdə tutulur? 
- Cari ekspertiza çərçivəsində təqdim olunan diplomun həqiqiliyini təsdiqləmək üçün birbaşa verifikasiya imkanı olmadığı təqdirdə aidiyyəti quruma sorğu göndərilir. Bəzən bu sorğuların gecikməsi səbəbindən icraat uzanır. Lakin bu, prosesin şəffaf, hərtərəfli və dəqiq tamamlanması üçün zəruridir. Biz icraatı həyata keçirən və məsuliyyət daşıyan qurum olaraq, xaricdə əldə olunan kvalifikasiyaların tanınmasını həyata keçirmək və onların əmək bazarına uyğunluğunu təmin etmək vəzifəsini yerinə yetiririk. Bəzən qarşı tərəfin dəfələrlə göndərilmiş sorğuya gec cavab verməsi ekspertizanın müddətini uzadır və bu da vətəndaşların müəyyən narazılığına səbəb olur. Hazırda şəxsi kabinet üzrə müraciət edən şəxsə müraciətin statusu ilə əlaqədar təfərrüatlı məlumat göndərilir. Lakin düşünürük ki, şəhadətnamələrin həqiqiliyinin tam təsdiqlənməsi prosesin ən vacib hissəsidir.

”Diplom tanınması ilə bağlı ən çox imtina alanlar aşağı nüfuzlu ali məktəblərin məzunlarıdır”

-    Attestatla qəbul olan məzunların çoxu DİM-in keçirdiyi mərkəzləşdirilmiş qəbul imtahanlarından uğurla keçə bilməyən şəxslərdir ki, onlar xaricdə təhsili özləri üçün bir çıxış yolu görürlər. Düzdür, universitetlər öz təhsil xidmətlərini təklif etməkdə, vətəndaş da istədiyi məktəbi seçməkdə sərbəstdir. Bu baxımdan nəzarət tədbirlərinin keçirilməsi düzgün olmaz. Amma son nəticədə belə məzunlar Azərbaycana qayıtdıqda əmək bazarına zəif kvalifikasiyalı kadr kimi daxil olurlar. Sizcə, bunun qarşısını almaq, əmək bazarının daha yaxşı formalaşması üçün hansı işlər görmək olar? 
-    Doğru qeyd edirsiniz. Məncə, maarifləndirmə ən yaxşı alətdir. Hər bir insanın təhsil seçimi etmək azadlığı var. Lakin bu qərar əsaslı və düşünülmüş olmalıdır. Xüsusən valideynlər həm maddi, həm də mənəvi olaraq ciddi öhdəliklər götürürlər. Yekunda heç bir valideyn istəməz ki, övladının əldə etdiyi kvalifikasiya tanınmasın. Bununla belə, bəzi hallarda informasiya azlığı və ya etinasızlıq səbəbindən sonradan çətinliklər yaranır. Təəssüf ki, bəzi hallarda kommersiya maraqları olan şirkətlər vətəndaşları yanlış istiqamətləndirir və sonra hər hansı bir məsuliyyət daşımır. Nəticədə hüquqi müstəvidə çəkişmələr yaranır. Biz vətəndaşların nüfuzlu universitetlərə üstünlük vermələrini, hər hansı əlavə dəyərləndirmə və imtahan olmadan qəbul edilən təhsil müəssisələrindən çəkinmələrini tövsiyə edirik. Belə yanaşma həm əmək bazarının tələblərinə cavab verən kadrların yetişdirilməsini təmin edər, həm də daha əlverişli təhsil mühitində təhsil almaq vətəndaşlarımızın daha adekvat formalaşmasına təsir edər.

Nüfuzlu universitet heç zaman hər hansı dəyərləndirmə etmədən, attestatla tələbə qəbulu həyata keçirmir. Çünki ali təhsil müəssisəsi maraqlıdır ki, daha yüksək nəticələrə sahib olan tələbələri olsun. Təcrübə onu göstərir ki, diplom tanınması ilə bağlı ən çox imtina alanlar da aşağı nüfuzlu ali təhsil müəssisələrinin məzunlarıdır. Bu baxımdan vətəndaşlarımızı daha diqqətli olmağa, tanınmış və akkreditasiya olunmuş ali təhsil müəssisələrini seçməyə çağırırıq. Biz bunun üçün ən çox imtina verilən təhsil müəssisələrinin də adlarının qeyd edildiyi siyahını ictimaiyyətə açıqlamışıq. Yalnız belə yanaşma həm cəmiyyətin inkişafına, həm də əmək bazarının tələblərinə cavab verən kadrların yetişdirilməsinə töhfə verə bilər.

- Dövlət Proqramı çərçivəsində təhsil alanların oxuduqları ali məktəblərin siyahısı dövlətin xüsusi araşdırması nəticəsində tərtib edilir və buraya dünyanın ən nüfuzlu universitetləri daxil edilir. Belə olan təqdirdə onların diplomlarının tanınma prosedurundan keçməsinə ehtiyac var?
- Kvalifikasiyanın olması üçün dövlət proqramları və hökumətlərarası təqaüd proqramları çərçivəsində təhsil alanlar da müvafiq kreditləri toplayaraq akademik dərəcə əldə etməlidir. Bu baxımdan biz təlim nəticələrinə, kreditlərinə baxaraq ekspertizanı həyata keçiririk, amma bu məzunların diplomlarının tanınma proseduru daha sürətli aparılır. Misal üçün, onlardan apostil tələb edilmir. Bununla yanaşı, tanınma qaydalarının 6.3.2-ci yarımbəndinə əsasən, “Times Higher Education World University Rankings”, “QS World University Rankings” və “Academic Ranking of World Universities (Shanghai Ranking)” beynəlxalq reytinq qurumlarının tərtib etdiyi sıralamaların azı birində ərizəçinin qəbul olunduğu ildə ilk 500 pillədə yer alan təhsil müəssisələrindən əldə edilmiş kvalifikasiyalar üzrə müraciət edənlərin peşə tanınmasına ehtiyac qalmır. Bu baxımdan məzunun nüfuzlu universitetdə oxuması müəyyən imtiyazların yaranmasına da gətirib çıxarır. 

-  İndiyədək Dövlət Proqramı çərçivəsində təhsil alanların diplomlarının tanınması ilə bağlı hər hansı problem ortaya çıxıb? Onlara imtina cavablarının verildiyi hallar olub? 
- Hələ belə bir hal ilə rastlaşmamışıq. Ümid edirik ki, gələcəkdə də belə hallarla qarşılaşmayacağıq.

- Bu il ilk dəfə olaraq ixtisaslar üzrə proqram akkreditasiyasına başlanılıb. Bu sahədə hansı işlər görülüb? 
-  Bu il ölkəmizdə “İbtidai sinif müəllimliyi” ixtisası üzrə kadr hazırlayan əsas və filial olmaqla 14 ali təhsil müəssisəsinin proqram akkreditasiyası həyata keçirilib. Bu müəssisələr aşağıdakılardır:

-    Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universiteti və filialları (Şamaxı, Şəki, Cəlilabad, Quba, Ağcabədi)
-    Azərbaycan Dillər Universiteti
-    Lənkəran Dövlət Universiteti
-    Xəzər Universiteti
-    Bakı Slavyan Universiteti
-    Mingəçevir Dövlət Universiteti
-    Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu
-    Gəncə Dövlət Universiteti
-    Qızlar Universiteti
Qeyd olunan proqram akkreditasiyasının yalnız 3-ü üzrə Akkreditasiya komissiyaları tərəfindən hazırlanan yekun hesabatlar 3 həftə əvvəl keçirilmiş Akkreditasiya Şurasının iclasına çıxarılıb. Şuranın qərarına əsasən, hər 3 ali təhsil müəssisəsində - Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu, Gəncə Dövlət Universiteti və ADPU-nun Şamaxı filialında “İbtidai sinif müəllimliyi” ixtisası üzrə təkrar akkreditasiya keçirilməlidir.
 

“İşğaldan azad edilmiş ərazilərə qayıdanların təcrübəsinin də tanınması istiqamətində fəaliyyət göstəriləcək”

-    TKTA qeyri-formal və informal təhsil yolları ilə peşə təhsilinə dair əldə edilən bilik və bacarıqları da qiymətləndirir. Bu sahədəki fəaliyyətinizin nəticələri necədir? Hazırda neçə ixtisas üzrə tanınma həyata keçirilir və bu sayın artırılması planlaşdırılır?
-    Məncə, bu fəaliyyətə bizim cəmiyyətdə hələ tam olaraq dəyər verilməsə də, qeyri-formal və informal yollarla əldə olunmuş bilik, bacarıq və tanınmanın həyata keçirilməsi hər bir cəmiyyət üçün ciddi əhəmiyyət kəsb etməlidir. Xüsusilə ənənəvi olaraq bizim cəmiyyətdə formal təhsil almadan müxtəlif sahələrdə bacarıq və təcrübə qazanan çox sayda insan var. Onlar bəzən ustaların yanında öyrənirlər və ya şəxsi təşəbbüs əsasında müəyyən sahə üzrə təcrübə qazanırlar. Bu insanların bəziləri həqiqətən də yüksək səviyyədə səriştəyə sahibdir. Agentlik son üç ildə qeyri-formal və informal yollarla əldə edilən təcrübənin tanınmasını həyata keçirir. Bu prosesdə iştirak edən müxtəlif tərəfdaşlara, o cümlədən Paşa Holding, bp Azərbaycan, “Norm” ASC, Kapital Bank kimi şirkətlərə bu imkandan istifadə edib təşəkkür edirik. Düşünürəm ki, bu prosesi bir qədər də stimullaşdırmalıyıq. Hazırda 26 ixtisas üzrə tanınma həyata keçirilir, lakin hər il bu coğrafiya genişlənir və yeni sahələr əlavə olunur. TKTA işğaldan azad edilmiş ərazilərə qayıdan insanlarımızın təcrübəsinin də tanınması istiqamətində fəaliyyət göstərəcək. Bu sahədəki fəaliyyətlər, əsasən, ilkin mərhələdə istiqamətlərin müəyyənləşdirilməsi ilə başlayıb və növbəti illərdə azad edilmiş ərazilərə köçənlərin də peşələrinin tanınma prosesi ilə daha da genişlənəcək. Son həftələr demək olar ki, hər gün bu kateqoriyadan olan insanların təcrübəsini tanıyan nəzəri və praktik imtahanlar keçirilir. Tanınma prosesi belə həyata keçirilir: şəxsin müvafiq sahə üzrə müraciəti dəyərləndirilir, sonra isə nəzəri biliklər və praktik bacarıqlar komissiya tərəfindən qiymətləndirilir. Agentlik tərəfindən təqdim olunan sənəd insanlarımızın rifahına xidmət edir və gələcəkdə bu fəaliyyətin statusunun daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində müəyyən işlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılır.

-    Peşə tanınmasının statusu hansı formada dəyişdirilə bilər və bundan nə gözləmək olar?
-    Peşə tanınmasının statusunu dəyişdirmək istiqamətində beynəlxalq təcrübədən istifadə etmək məqsədəuyğundur. Düşünürəm ki, bu sahədə ən yaxşı təcrübə Türkiyənindir. Türkiyənin qeyri-formal və informal təhsilin tanınması sahəsində inkişaf etmiş institusional modelini nümunə götürməklə ölkəmizdə bu sahədə sistemli yanaşma tətbiq oluna bilər. 

- Peşə bacarıqlarını qeyri-formal və informal təhsil yolu ilə əldə edənlər onların qiymətləndirilməsinə maraq göstərirlər? Onlar peşələrini tanıtdırmaq üçün sizə daha çox öz istəkləri, yoxsa işəgötürənlərin tələbi ilə müraciət edirlər?
- Bu, önəmli nüansdır. Bəzi ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycanda bu sahədə hələ icbarilik tətbiq edilməyib. Biz bu prosesi daha çox korporativ sosial məsuliyyət çərçivəsində həyata keçiririk. Lakin bəzən fərdi istək əsasında da peşə tanınması üçün müraciətlər edilir. Məsələn, bu il ilk dəfə olaraq, “Norm” ASC ilə əməkdaşlıq çərçivəsində “Ustalar klubu”nda yer alan ustaların peşə tanınmasını həyata keçirdik. Bu tərəfdaşlıq vasitəsilə ustalar öz peşə bacarıqlarını tanıtmaq və müvafiq sənəd almaq imkanı əldə ediblər.

- Daha çox hansı peşələrin tanınması üçün müraciətlər edilir?

- Ən çox müraciət edilən peşə sahibləri sırasında şirniyyatçı-qənnadçı, bərbər, vizajist və manikür ustaları yer alır. İl ərzində təxminən 200 nəfərə yaxın insanın peşə bacarıqları tanınır. Əlavə olaraq, bu sahədə regionlarda fəaliyyət göstərən insanlarımızın aidiyyəti sahədə təcrübəsini tanımaqla da töhfə veririk. Biz yeni istiqamətlər üzrə sual bazasının formalaşması və hazırki sual bazasının təkmilləşməsi ilə daha geniş auditoriyaya xidmət etməkdə maraqlı tərəf kimi çıxış edirik. Bu fəaliyyətin müxtəlif tərəfdaşların dəstəyi ilə yerinə yetirilməsi də düşünürəm ki, təqdirəlayiq haldır. Gələcəkdə tanınmanın icbariliyi ilə bağlı hökumətin hər hansı qərarı olarsa, mərhələli şəkildə TKTA bu işi layiqincə yerinə yetirə bilər.

“Təhsildəki çatışmazlıqlar bəzən tədrisin təşkilindən, bəzən müəllim faktorundan qaynaqlanır”

- Ümumi təhsil müəssisələrində keyfiyyət monitorinqi aparılır? Bu zaman ən çox hansı nöqsanlar aşkarlanır?
- Təhsil müəssisələrinin keyfiyyət monitorinqi illik fəaliyyət planına əsaslanan bir icraat olmaqla təxminən 100 müəssisəni əhatə edir. Fəaliyyətin nəticələri ümumiləşdirilərək aidiyyəti strukturlara təqdim olunur. Təhsil sahəsində keyfiyyətin təkmilləşdirilməsi istiqamətində səylərin artırılması hər zaman zəruridir. Təhsil kifayət qədər dinamik bir sahədir. Bu səbəbdən şagirdlərimizin yeni məzmunu fərqli metodikalar və müxtəlif yanaşmalar, hətta çox vaxt interdissiplinar yollarla öyrənməsi çox vacibdir. Beynəlxalq qiymətləndirmələrdə interdisiplinar yanaşmalar üstünlük təşkil edir. Bizdə isə ənənəvi olaraq kimya, fizika, biologiya və s. fənlər ayrı-ayrılıqda tədris olunur. Bu da şagirdlərin xüsusilə beynəlxalq qiymətləndirmələr zamanı müəyyən mövzuları anlamaq və sualları cavablandırmaqda çətinlik çəkməsinə gətirib çıxarır. Təqdirəlayiq haldır ki, son dövrlər sözügedən fənlərin inteqrativ tədrisi ilə əlaqədar Sinqapur modeli əsasında əsaslı yanaşmalar tətbiq olunur.
 

Təhsildəki çatışmazlıqlar regionlardan və resurslardan asılı olaraq fərqli şəkildə müşahidə oluna bilər. Yekun hesabatlarda bu boşluqları izləmək mümkündür. Bəzi hallarda problemlər tədrisin təşkilindən, bəzən müəllim faktorundan qaynaqlanır. Çünki “Hər bir təhsil sisteminin səviyyəsi onun müəlliminin səviyyəsi ilə ölçülür” kimi bir deyim var. Müəllim faktoru təhsil ekosisteminin qurulmasında və gələcəkdə bilikli, bacarıqlı vətəndaşların yetişdirilməsində mühüm rol oynayır. Bu baxımdan sözügedən məsələni bir neçə istiqamətdə təsnif etmək olar:

-    Tədrisin təşkili
-    Məktəbin idarəolunması
-    Müəllimlərin hazırlığı
-    Təhsil infrastrukturu
-    İcma-məktəb münasibəti

Məktəbin uğurunda icmanın rolu xüsusi əhəmiyyət daşıyır. İcma nə qədər məktəbə yaxın olursa, məktəblə nə qədər yaxından maraqlanırsa, məktəbin mühiti bir o qədər müsbət olur. Bəzi məktəblərdə bu harmoniyanı müşahidə edirik. Xatırlayıram ki, məzun günündə Lerik rayonunun ucqar kənd məktəbində oldum. Oradakı təhsil mühitini görmək mənə çox xoş təsir bağışladı. İcmanın məktəbin gündəlik fəaliyyətində nə qədər aktiv iştirak etdiyini və icmanın aktiv fəaliyyətini gördüm.  

İcmanın məktəbə yaxından dəstəyi olan yerlərdə təhsil nəticələri daha uğurludur. Məsələn, həmin məktəbdə məzunların əksəriyyətinin nəticəsi yüksək idi. Cəmiyyətdə məktəbə sahiblənmək düşüncəsi formalaşmalıdır. Bunun nəticəsi olaraq, biz məktəbə fərqli təsisat kimi deyil, öz təsisatımız kimi baxaraq təhsilə töhfə verməliyik. 

“Təhsilin keyfiyyəti üçün yalnız infrastrukturun olması kifayət deyil”

- Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində keyfiyyət monitorinqləri davam etdirilirmi? Bu sahədə vəziyyət necədir?
- Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində keyfiyyət monitorinqləri davam etdirilir. Ötən il 50 müəssisədə bu sahə üzrə monitorinq aparıldı və onların nəticələrinə əsasən dəyərləndirmələr həyata keçirildi. Bu il isə, həmin fəaliyyət 100 müəssisəni əhatə etdi. İş eyni prinsip və fəlsəfə əsasında həyata keçirilir. Bunun kulminasiya nöqtəsi kimi beynəlxalq ekspertlərin iştirakı ilə “Məktəbəqədər təhsilə yeni baxış” adlı ikinci beynəlxalq konfrans keçirildi. Burada həm elm və təhsil naziri, nazirliyinin rəsmiləri, həm Məktəbəqədər və Ümumtəhsil üzrə Dövlət Agentliyinin məsul şəxsləri, həm regional təhsil idarələrinin nümayəndələri, həm də məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin rəhbərləri iştirak etdi. Monitorinqlərin nəticələrinə əsasən hazırlanan tövsiyələr aidiyyəti qurumlara təqdim olunur. Bu tövsiyələr əsasında müəssisələrin fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması üçün müvafiq işlər görülür. Qiymətləndirmə prosesində qayğı və təhsilin təşkili, məzmunun keyfiyyəti, heyətin səriştəsi, valideynlərlə iş və digər mühüm parametrlər əsas götürülür.

Məsələn, Lənkəran rayonunun Boladı kəndində yerləşən məktəbəqədər təhsil müəssisəsində infrastrukturun müasir standartlara tam cavab verməməsinə baxmayaraq, tədris keyfiyyətinin müqayisədə yüksək olduğu müşahidə edilib. Bu, müəllimlərin yaratdığı müsbət mikro mühitin təsirini göstərir. Belə nümunələr digərləri üçün də örnək ola bilər və bu uğurların geniş coğrafiyada tətbiqi mümkündür.

- Belə çıxır ki, infrastruktur olmadan da keyfiyyətli təhsil vermək olar…
- Təhsilin keyfiyyəti üçün yalnız infrastrukturun olması kifayət deyil. Əsas məsələ tədrisin necə qurulmasıdır. Hərçənd ki, infrastruktur zəruridir, doğru idarəçilik və tədris düzgün təşkil olunduğu təqdirdə daha yüksək nəticələr əldə etmək mümkündür. Bu, xüsusilə də infrastruktur imkanları nisbətən zəif olan müəssisələrdə düzgün yanaşmanın nə qədər mühüm olduğunu göstərir. Keyfiyyət monitorinqlərinin nəticələri müvafiq qurumlarla paylaşılır və təhsil müəssisələrinə konkret tövsiyələr təqdim olunur. Bu tövsiyələr müəssisələrin ehtiyaclarına uyğun şəkildə tərtib edilir və növbəti monitorinqlərdə həmin tövsiyələrin icra səviyyəsi qiymətləndirilir. Məqsəd təhsil müəssisələrinin A nöqtəsindən B nöqtəsinə keçidini izləməkdir. Bəzən bu inkişaf gözlə görülür, bəzən isə boşluqlar yenidən nəzərə çarpır. Hər bir təhsil müəssisəsinin özünəməxsus təbiəti və resursları nəzərə alınmalıdır.

“Ali məktəblərin akkreditasiyaya formal öhdəlik kimi yanaşma tendensiyası azalır”

-  Artıq bir müddətdir ki, Azərbaycanda təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası həyata keçirilir. Bu prosesdən uğurla keçən ali məktəblər 5 il sonra daha yüksək keyfiyyət göstəriciləri əldə etmək üçün fəaliyyətlərini təkmilləşdirirlər, yoxsa akkreditasiyanı üzərlərinə düşən bir öhdəliyin icrası kimi qəbul edərək stabil bir mövqedə dayanırlar? 
- Bəzi ali təhsil müəssisələri keyfiyyət göstəricilərini daha da yüksəltmək üçün səy göstərir, keyfiyyət mədəniyyətini formalaşdırır, bəziləri isə daha statik mövqedə dayanır. Son dövrlərdə ali təhsil müəssisələrinin akkreditasiyaya formal öhdəlik kimi yanaşma tendensiyasının azaldığını müşahidə edirik. Bu, sevindirici haldır, çünki ali təhsil müəssisələri artıq prosesin mahiyyətini dərk edərək ona daha ciddi yanaşırlar. Akkreditasiya prosesində iştirak edən ali təhsil müəssisələrinə yekunda tövsiyələr verilir və bu tövsiyələr əsasında illik fəaliyyət planları hazırlanır. Bu fəaliyyət planlarının icrasına nəzarət edilir və müəssisələrə dəstək göstərilir. Son bir ildə 11 ali təhsil müəssisəsində institusional akkreditasiya 7 istiqamət, 30 meyar və 271 indikator üzrə həyata keçirilib. Növbəti il də institusional akkreditasiya miqyasını genişləndirməyi nəzərdə tuturuq. Bu təbii ki, növbəlilik prinsipi əsasında akkreditasiya müddətinin çatma şərti ilə sıralanır. Biz artıq növbəti ilin birinci yarısında keçirilməsi nəzərdə tutulan institusional akkreditasiya qrafikini də açıqlayaraq aidiyyəti ali təhsil müəssisələrinə məktub ünvanlamışıq ki, özünütəhlil hesabatlarını hazırlayıb təqdim etsinlər. Belə ki, növbəti 6 ay ərzində Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası, Bakı Ali Neft Məktəbi, Bakı Qızlar Universiteti, Azərbaycan Dillər Universiteti, Mingəçevir Dövlət Universiteti və Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında institusional akkreditasiyanın həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Keyfiyyət təminatı mədəniyyətinin formalaşması baxımından da müsbət nəticələr əldə edilir. Əksər ali təhsil müəssisələrində bu sahəyə məsul struktur bölmələr yaradılıb və müvafiq təlimlər keçirilib. Bu məqsədlə son günlərdə Agentlik tərəfindən müxtəlif regionlarda təlimlər təşkil olunub. Bu tədbirlər keyfiyyət təminatı sahəsində əsas tərəfləri bir araya gətirir və təcrübə mübadiləsini gücləndirmək məqsədi daşıyır. Belə ki, cari ilin 2 dekabr tarixində regionda fəaliyyət göstərən 9 ali təhsil müəssisə nümayəndələrinin iştirakı ilə Mingəçevir Dövlət Universitetində və 20 dekabr tarixində Naxçıvan Dövlət Universitetində tələbəyönümlü tədrisin təşkili və keyfiyyət mədəniyyətinin formalaşdırılması istiqamətində sözügedən ali təhsil müəssisələrinin inzibati və akademik heyətinə və keyfiyyət təminatı üzrə məsul şəxslərə təlim keçirilib. Bununla yanaşı, cari ilin 24 dekabr tarixində Bakıda və Abşeronda yerləşən 39 ali təhsil müəssisəsindən olan keyfiyyət təminatı üzrə məsul şəxslərin iştirakı və Bakı Ali Neft Məktəbinin ev sahibliyi ilə TKTA tərəfindən ali təhsil müəssisələrində daxili keyfiyyət təminatı sisteminin gücləndirilməsi istiqamətində təlim təşkil edilib. 

Bununla yanaşı, Avropa Ali Təhsil Məkanında Keyfiyyət Təminatı üzrə Assosiasiyaya (ENQA) tamhüquqlu üzv olmaq üçün işlər aparılır. TKTA 2019-cu ildən ENQA-nın müşahidəçi üzvüdür. Agentlik, həmçinin, ESG-SEQA 2 layihəsində Serbiya və Bosniya və Hersoqovina keyfiyyət təminatı agentlikləri ilə birgə iştirak edir. Bu layihə 2025-ci ilin sonuna qədər davam edəcək və keyfiyyət təminatı sahəsində bizə mühüm təcrübələr qazandıracaq. Sözügedən layihənin yekunu olaraq 2026-cı ildə TKTA-nın tamhüquqlu üzvlük üçün ENQA-nın dəyərləndirilməsindən keçməsi nəzərdə tutulur. Prosesin nəticəsində biz müvafiq sahədə tələb olunan standartlara və xarici keyfiyyət təminatı sahəsində daha yüksək səviyyəli fəaliyyətin təşkilinə nail ola biləcəyik.

“Proqram akkreditasiyası üçün xidmət haqqının tətbiqi üçün də işlər aparılmalıdır”

-  Hazırda proqram akreditasiyası üçün dövlət rüsumu tətbiq edilmir. Gələcəkdə bu rüsumun tətbiqi mümkündür? 
-  Bildiyiniz kimi, hazırda yalnız institusional akreditasiya üzrə dövlət rüsumu qanunvericilikdə nəzərdə tutulub. Bununla belə, proqram akkreditasiyası cari ildə ikili diplom proqramlarının qiymətləndirilməsi də daxil olmaqla 18 ali təhsil müəssisəsində keçirilib və növbəti illərdə də davam etdirilməsi planlaşdırılır. Bu fəaliyyətin maliyyə tutumluluğunu nəzərə alaraq, düşünürəm ki, bu istiqamətdə xidmət haqqının tətbiqi üçün də işlər aparılmalıdır.

- Proqram akkreditasiyası ilə bağlı planlar nələrdən ibarətdir? 
- İlk növbədə, institusional akkreditasiya ali təhsil müəssisələrimizin fəaliyyətinin dəyərləndirilməsi üçün əsasdır. Həmin müəssisələrin məzunları xarici ölkələrdə təhsillərini davam etdirmək istədikdə Agentlikdən müvafiq akkreditasiya məlumatları tələb olunur və biz də bu məlumatları aidiyyəti qurumlara və müraciət əsasında vətəndaşlara təqdim edirik. Bu, kvalifikasiyanın tanınması baxımından çox vacibdir. Eyni zamanda, proqram akkreditasiyası daha çevik və qısamüddətli dəyərləndirmə vasitəsidir. “İbtidai sinif müəllimliyi” ixtisası üzrə həyata keçirilən proses bu alətin səmərəliliyini nümayiş etdirdi. Növbəti illərdə konkret olaraq hansı proqramların akkreditasiyasının keçiriləcəyi hələlik qərarlaşdırılmayıb. Lakin biz bu fəaliyyəti genişləndirməkdə maraqlıyıq və düşünürük ki, bu yanaşma təhsilin keyfiyyətinin artırılmasında mühüm rol oynayacaq.

“İlk növbədə, ənənəvi təhsil üzrə diplomların tanınmasında olan boşluqlar aradan qaldırılmalıdır”

-  Hazırda dünyanın bir çox ölkələrində distant təhsil forması qəbul edilir. Azərbaycanın “Təhsil haqqında” Qanununda da distant təhsil bir təhsil forması olaraq təsbit edilib. Buna baxmayaraq, biz xaricdə distant təhsil alanların diplomlarını tanımırıq. Bunun səbəbi nədir və onu necə həll etmək olar?

-  Məsafədən təhsil alanların diplomlarının bu vaxta qədər tanınmamasının əsas səbəbi müvafiq mexanizmin mövcud olmamasıdır. “Təhsil haqqında” Qanunda məsafədən təhsil bir təhsil forması kimi nəzərdə tutulsa da, bu məsələyə bir az daha geniş perspektivdən yanaşmalıyıq. Hazırda ənənəvi təhsilə münasibətdə də diplomların tanınması ilə bağlı ciddi çağırışlar mövcuddur. Bir çox hallarda ali təhsil kvalifikasiyalarının tanınması üzrə müraciət edən şəxslərin sənədlərində boşluqlar və uyğunsuzluqlarla qarşılaşırıq. Təəssüf ki, bəzi universitetlərdə, xüsusilə yaxın coğrafiyadakı ali təhsil müəssisələrində tədris prosesi qeyri-ciddi şəkildə təşkil edilir. Transkriptləri dəyərləndirərkən bəzi məqamlar bizi həqiqətən məyus edir. Məsələn, tədris dili rus dili olan bir universitetdə transkriptin üçdə birinin rus dili fənni üzrə kreditlərdən ibarət olduğunu görürüksə, bu, həmin universitetin fəaliyyətində ciddi problemlərin olduğunu göstərir. Belə ki, tədris dili təhsil səviyyəsi üzrə əldə olunan ümumi kreditin üçdə birini təşkil edə bilməz. Beynəlxalq təcrübəyə əsasən, kreditlər tədris dili fənni üzrə deyil, tədris dilində keçirilən digər fənlər üzrə təqdim edilməlidir. Lakin həmin universitetlərdə tədris dili üzrə kreditlər qeyri-adekvat şəkildə şişirdilir. Bu isə həmin təhsil müəssisəsinin qeyri-ciddiliyini göstərir. Digər tərəfdən, bəzi şəxslər əyani təhsil forması üzrə diplom təqdim edir, lakin tədris prosesinin əslində qiyabi və ya məsafədən həyata keçirildiyi aşkar olunur. Belə hallar xüsusilə son dövrlərdə bəzi xarici təhsil şirkətlərinin “imtahansız əyani təhsil” və ya “ölkəyə getmədən məsafədən təhsil” kimi vədləri ilə geniş yayılıb. Bununla yanaşı, bəzi şəxslər hüdudları nəzərə almadan həm diplomların tanınmasına, həm də hərbi xidmətdən möhlət hüququna zəmanət veriləcəyini iddia edir. Bu cür hallarda qeyri-ciddilik açıq-aşkar görünür və bu, həm vətəndaşlarımızın, həm də dövlətimizin maraqlarına ciddi ziyan vurur.

Belə nəticəyə gəlmək olar ki, ilk növbədə ənənəvi təhsil üzrə diplomların tanınmasında olan boşluqlar aradan qaldırılmalıdır. Bu çağırışlar həll edildikdən sonra məsafədən təhsil üzrə diplomların tanınması məsələsi daha sağlam müstəvidə müzakirə oluna bilər. Düşünürəm ki, hazırkı vəziyyətdə ənənəvi və qiyabi təhsilə dair formalaşmış təcrübə məsafədən təhsilə münasibətdə inamsızlıq yaradır. Xüsusilə məsafədən təhsilin necə həyata keçirilməsi və bu təhsil formasından əldə edilən kvalifikasiyaların tanınması məsələlərində ciddi şübhələr mövcuddur. Bu doğrudan da məyusedici bir haldır. Reallıq odur ki, bu gün ənənəvi təhsil formaları üzrə əldə olunan kvalifikasiyaların tanınmasını həyata keçirən bir qurum olaraq, bəzən bu cür reallıqlarla üzləşirik. Təəssüf ki, bəzi insanlar üçün təhsilin mahiyyəti deyil, yalnız diplom, sənəd və ya status maraqlıdır.

-    Ölkəmizə gələn xarici vətəndaşların da əvvəlki təhsil pilləsi üzrə aldıqları sənədlərin tanınması həyata keçirilir. Bu prosedur zamanı imtina cavabları alan əcnəbi tələbələr olurmu? Azərbaycanda sənədləri tələblərə uyğun gəlməyən əcnəbilərin ölkəmizdə təhsillərini davam etdirməsinə necə yanaşılır?
-    Bəli, biz əcnəbi tələbələrin sənədlərini də ciddi şəkildə yoxlayırıq. Birmənalı olaraq, imtina halları da mövcuddur. Azərbaycan təhsilində əcnəbi tələbələrin iştirakı zəruridir, lakin biz yetərli səriştəsi olmayan və ya başqa məqsədlərlə ölkəyə gəlmək istəyən şəxslərin ali təhsil müəssisələrinə qəbulunda maraqlı deyilik. Bununla yanaşı, əgər təqdim olunan sənədlər autentik deyilsə, təhsil forması və krediti tələb olunan standartlara uyğun deyilsə, tanınma həyata keçirilmir.