Yeni ilin yeni əhalisi - Beta nəsli həyata göz açır

2025-ci il yanvarın 1-dən Yer üzünə yeni nəslin ilk nümayəndələri - Beta nəsli gəldi. Onlar Alfa nəslini (2010-2024-cü illər təvəllüdlü) əvəz edərək müasir dövrün başlanğıcını qoyacaq körpələrdir.  

“Azərbaycan müəllimi” ABŞ-nin “The New York Post” qəzetinə istinadən xəbər verir ki, 2025-ci ilin ilk günlərindən dünyaya gələn Beta nəsli problemlərlə dolu bir dünyada böyüməli və inkişaf etməli olacaq. Çoxları XXII əsri də yaşayacaq. Qlobal iqlim dəyişikliyi, kütləvi miqrasiya və urbanizasiya onların qaçılmaz reallığına çevriləcək. Davamlı inkişaf artıq onlar üçün bir seçimdən daha çox yerinə yetirilməli olan sosial normaya çevriləcək.

İlk dəfə “Alfa nəsil” terminini işlədən sosial tədqiqatçı və futuroloq Mark McCrindle öz bloqunda yazır ki, gələcək nəsil uşaqlar "əhəmiyyətli sosial problemlərlə üzləşən dünyanı miras alacaqlar". "İqlim dəyişikliyi, qlobal əhali miqrasiyası və sürətli urbanizasiyanı nəzərə alsaq, davamlı inkişaf sadəcə üstünlük deyil, gözləntiyə çevrilir", - deyə McCrindle yazır.

M.McCrindle həmçinin bildirir ki, 2035-ci ilə qədər beta nəsil dünya əhalisinin 16%-ni təşkil edəcək və süni intellektlə işləyən dünyada yaşayacaq. “Biz onları “Alfa” və “Beta”  adlandırdıq ki, bu, sadəcə yeni nəsilləri deyil, eyni zamanda tamamilə fərqli bir dünyada formalaşacaq ilk nəsilləri ifadə etsin. Yunan əlifbasına keçid bu nəsillərin yeni texnoloji dövrə necə inteqrasiya edəcəyini vurğulayır”, - deyə M.McCrindle bildirib.

Lakin onların uşaqlığı və gəncliyi əvvəlki nəsillər üçün futuristik elmi fantastika kimi görünən şəraitdə keçəcək. Beta nəsli süni intellekt və avtomatlaşdırmanın təhsil və iş yerlərindən tutmuş səhiyyə və əyləncəyə qədər gündəlik həyata tam şəkildə daxil olduğu bir dövrdə yaşayacaq. Alimlər əmindirlər ki, beta nəsli təkcə texnologiyaya çıxış sayəsində deyil, həm də onun ətraf dünyaya tam inteqrasiyası sayəsində həqiqətən rəqəmsal olacaq.
 
M.McCrindle eyni zamanda Beta nəslinin əsasən Z nəslinin nümayəndələri olan valideynlərindən fərqli olaraq sosial şəbəkələrdən istifadəyə fərqli bir yanaşma tətbiq edə biləcəyini proqnozlaşdırdı.

“Millennium nəslinin bir çox valideynləri uşaqlarının həyatını sənədləşdirmək üçün sosial şəbəkələrdən istifadə etsələr də, Z nəsli gənc yaşlarından sosial şəbəkələrdən istifadənin həm müsbət cəhətləri, həm də mənfi təsirləri ilə bağlı problemləri daha çox bilir. Z nəslinin valideynləri çox güman ki, uşağının ekranda keçirdiyi vaxtı məhdudlaşdırmağın onlar üçün prioritet olduğunu tam qəbul edəcəklər”.

M.McCrindle önümüzdəki onilliklər üçün sosial və iqtisadi strategiyaların hazırlanmasında Beta nəslinin xüsusiyyətlərini nəzərə almağın vacibliyini vurğulayır. 

Yeni nəslin  xüsusiyyətləri
Sadə dillə desək, Beta nəsli 2025-2039-cu illər arasında doğulanlar kimi müəyyən edilir. Reallıq təsdiqləyir ki, alqoritmlər və avtomatlaşdırma həqiqətən həyatımıza getdikcə daha çox daxil olacaq. Əşyaların interneti, ağıllı qurğular arasında ünsiyyət, avtonom sistemlərin inkişafı - bütün bunlar tədricən adi hala çevrilir. 

Beta nəsli uşaqları özü idarə olunan avtomobillər, ağıllı evlər və mətbəxlərin əhatəsində böyüyəcəklər. Onlar alqoritmlərin öz yaradıcılarından asılı olmayaraq artıq fəaliyyət göstərdiyi bir dünyada özlərinə yer tapacaq. Mühüm vəzifə onlara bu alqoritmlərin necə işlədiyini, onları kimin və hansı məqsədlə yaratdığını başa düşməyi öyrətmək olacaq.

Texnoloji tərəqqiyə baxmayaraq, insan komponentinin deqradasiyası riski var. Ağıllı sistemlər inkişaf edir, lakin insanlar əks istiqamətdə hərəkət edir. Yeniyetmələrin sosial mediada yaşadığı dünyada onlara informasiya haqqında tənqidi düşünməyi öyrətmək vacibdir. Bu bacarıq təkcə verilənlərlə işləməkdə deyil, həm də gündəlik həyatın bir hissəsinə çevrilən alqoritmləri başa düşməkdə əsas olacaq.

Eyni zamanda cəmiyyət ciddi bir sual ilə qarşılaşacaq: avtomatlaşdırmanın adi peşələrdən kənarlaşdıracağı insanları nə ilə məşğul etmək lazımdır? Bu cür narahatlıqlar on illərdir səslənsə də, tarix göstərir ki, yeni texnologiyaların ixtirası dizayn və istehsaldan tutmuş maşın idarəçiliyinə qədər işçi qüvvəsinə tələbat yaradır. Ölkə yalnız qlobal dəyişikliklərə uyğunlaşmaq üçün deyil, həm də onların formalaşmasında iştirak etmək üçün sənayeni canlandırmalıdır. "Beta" nəslinin ümumi tərəqqiyə və ya qaçılmaz tənəzzülə şahid olub-olmaması bundan asılıdır.
 
Fərqli nəsil
Rəqəmsallaşma və süni intellektin zirvədə olduğu dünyaya göz açan Beta nəslinin xüsusiyyətləri nədir? Dünya tarixi nəsillərin bir-birini əvəzetməsinə şahiddir. Sənayenin, elmin, məhsuldar qüvvələrin, texnologiyanın inkişafı ilə əlaqədar nəsillər də fərqli şəkildə özünü büruzə verir.  

İlk nəsil - Boomer nəsli 1946-1964-cü illər arasında, müharibədən sonra dünyaya gələnlərdir. X nəsli 1965-1980-ci illər arasında doğulanlardır. Onlar ümumiyyətlə intizamlı və çalışqan olmaları ilə seçilirlər. Y nəsli 1980-1996-cı illər arasında doğulmuş nəsildir. Bəzi futuroloqlar 2000-ci ilə qədər doğulanları da Y nəslinə aid edirlər. Z nəsli 1997-2010-cu illər arasında doğulmuş nəslin nümayəndələridir. Z nəslinin başlanğıc və bitmə tarixi də mübahisəlidir. Bəziləri Z nəslinin 2015-ci ilə qədər mövcud olduğunu iddia edir. Alfa nəsli isə Z nəslindən sonra 2010, 2015 və 2025-ci illər arasında doğulmuş nəsildir. Onlar Y nəslinin uşaqlarıdır. 

2025-ci ildən sonra doğulan körpələr isə artıq Beta nəslinin üzvləri kimi qəbul olunmaqdadır. Bu uşaqlar da Z nəslinin övladları olaraq doğulacaqlar. Onların valideynləri - Z nəsli texnologiyanın inkişaf etdiyi illərdə anadan olublar. 

Beta nəsli süni intellektin təhsil sistemlərində ön plana çıxdığını görəcək. Öyrənmə proseslərində insanlar deyil, texnologiya daha çox iştirak edəcək. Rəqəmsal inteqrasiya ən çox Beta nəslinə təsir edəcək. Texnologiya dünyasında doğulan Beta nəsli, süni intellektin və rəqəmsallaşmanın daha da irəli getməsinə imkan verəcək.

Nəticə
Nəsillər anlayışı yeni deyil. Hələ 1990-cı illərdə amerikalı məsləhətçilər William Strauss və Neil Howe məşhur “nəsil nəzəriyyəsi”ni inkişaf etdirdilər. Onun əsasında iyirmi ildən bir taleyini ümumi tarixi hadisələr və sosial dəyişikliklər birləşdirən bir qrup insanın formalaşması ideyası durur. Məhz həyatın ilk 12 ilində qazanılan bu təcrübə insanın bütün ömrüboyu özündə daşıdığı dəyərləri formalaşdırır.

Qeyd edək ki, nəsilləri kateqoriyalara ayırmaq daha çox sosial elmlər sahəsindən gəlir, ona görə də onların adlarını hərflərdən (məsələn, X, Y, Z və Alfa kimi) istifadə etməklə elmi şəkildə etmək daha məqbul hesab olunur. Nəsil təhlilinə sosioloji yanaşma, müəyyən edilmiş doğum illərindən və təsviri olmayan etiketlərdən istifadə edərək, daha obyektiv təhlil və fərdi şəxsiyyətin yaradılmasına imkan verir. Bu tendensiya Alfa nəsil (təv. 2010-2024), Beta nəsil (təv. 2025-2039), Qamma nəsil (təv. 2040-2054), Delta nəsil (təv. 2055-2069) kimi gələcək nəsillərlə davam edəcək və s. Bu standartlaşdırılmış 15 illik müddət gələcək analitiklərə daha əhatəli təhlil və qlobal müqayisələr aparmağa imkan verəcək.

Beta nəsli yeni bir dövrün başlanğıcını təmsil edir. Texnoloji irəliləyişlər, dəyişən sosial normalar, davamlı inkişafa və qlobal vətəndaşlığa artan diqqət sayəsində formalaşan bir dünyada böyüyəcəklər. Onların ehtiyaclarını, dəyərlərini və üstünlüklərini anlamaq çox vacib olacaq, çünki cəmiyyətin gələcəyini necə formalaşdıracaqlarını gözləyirik.